Beheer overige gebouwen en gronden
Beleidskaders, -monitors en wetgevingVastgoed en gronden inzetten als middel voor behalen maatschappelijke doelen.
Goed rentmeesterschap uitoefenen: waarde behoud van bezittingen.
Sturing geven aan en handhaving van het gebruik van onroerend goed: Met privaatrechtelijke instrumenten stuurt de gemeente op het gebruik van onroerende zaken die aan derden in erfpacht of in eigendom zijn of worden gegeven, en handhaaft de contracten.
Omschrijving taakveld
De gemeente Rotterdam heeft in 2018 1.539 vastgoedobjecten in de maatschappelijke portefeuille en 1.289 objecten in de commerciële portefeuille. Vastgoed en gronden in gemeentelijk bezit worden ingezet ten bate van maatschappelijke doelstellingen en worden dusdanig beheerd dat ze toekomstbestendig zijn. Het bezit is geen doel op zich.
Het verhogen van de kwaliteit van het Rotterdamse voorzieningenaanbod is wél een doel. De inzet is om hiertoe alleen de zogenaamde kernportefeuille aan gebouwen en gronden aan te houden, waarmee de maatschappelijk gewenste waarde kan worden gecreëerd. Dit betekent dat het gemeentelijke vastgoed moet bijdragen aan het realiseren van de doelstellingen uit het coalitieakkoord en aan doelstellingen die zijn neergelegd in wet- en regelgeving (die zijn door vertaald in beleidsprogramma’s, zoals bij onderwijshuisvesting). Deze collegedoelstellingen zijn en worden vorm gegeven in plannen en programma’s die leiden tot vragen naar (gemeentelijk) vastgoed. De kaders waarbinnen dit gebeurt met betrekking tot vastgoed zijn vastgesteld in de kadernota Vastgoed. Door het hanteren van functioneel grondbeleid beheert de gemeente ruim 42.000 (grond)contracten van onroerende zaken die in erfpacht of in eigendom zijn uitgegeven door de gemeente.
De belangrijkste ontwikkeling op het gebied van overheidsvastgoed de komende jaren is het voldoen aan de Europese regelgeving, de Energy performance of buildings Directive (EPDB). Die houdt in dat nieuwbouw van gebouwen moeten voldoen aan een reeks wetten en regels. Zo moeten vanaf 1 januari 2020 alle nieuwe gebouwen in Nederland bijna energie neutrale gebouwen (BENG) zijn. Ook moet rekening worden gehouden met de milieubelasting van toegepaste materialen. In de wijziging van het Bouwbesluit 2012, Stb 2015,425 is gesteld dat nieuwe gebouwen waarvan de overheid eigenaar is en waarin overheidsinstanties zijn gevestigd, na 31 december 2018 bijna energieneutraal moeten zijn. De totale gebouwde omgeving moet in 2050 bijna energieneutraal zijn. Dat betekent dat bij onderhoud en renovaties hier rekening mee moet worden gehouden. De BENG-vereisten zijn nog in ontwikkeling.
Wat willen we bereiken
Effect indicatorenVastgoed en gronden inzetten als middel voor behalen maatschappelijke doelen
- Zorgen dat vastgoed en gronden in gemeentelijk bezit altijd op doelmatige wijze bijdragen aan maatschappelijke doelstellingen. Prioriteit ligt bij inzet voor onderwijs, cultuur, sport, zorg en welzijn en gemeentelijke huisvesting.
- Objecten die tijdelijk niet binnen de portefeuillesturing voor maatschappelijke doelen passen, worden op de markt verhuurd.
- Indien er met het oog op korte en lange termijn ontwikkelingen in de stad geen beleidsdoelstellingen meer kunnen worden ondersteund met de objecten, dan verkoopt de gemeente deze. Ook bij verkoop is oog voor maatschappelijke doelen. In afwachting van verkoop worden objecten onderhouden en soms in gebruik gegeven om waarde te behouden.
Goed rentmeesterschap uitoefenen
- De gemeente stuurt op verduurzaming van haar bezittingen. Daarmee kan de toekomstwaarde van de gemeentelijke objecten geborgd worden. Een belangrijke ontwikkeling die is ingezet, is de eis dat overheidsgebouwen energieneutraal moeten worden. Hiervoor wordt een aanpak en financieringsmethode ontwikkeld. In de toekomst zullen niet duurzame gebouwen geen of een lage waarde vertegenwoordigen.
- De gemeente zet gemeentelijke objecten in ten behoeve van de bevordering van urgente transities in de stad: energietransitie, groei van de stad.
Sturing geven aan en handhaving van het gebruik van onroerend goed
- De gemeente geeft uitvoering aan de verplichtingen die voortvloeien uit de contracten (beheer)
- De gemeente handhaaft het gebruik van de onroerende zaken voortvloeiende uit het contract.
- De gemeente geeft, daar waar mogelijk, sturing aan het gebruik van vastgoed in Rotterdam dat door de gemeente in erfpacht of in eigendom van derden is gegeven.
Wat gaan we daar voor doen
Vastgoed en gronden inzetten als middel voor behalen maatschappelijke doelen
- De gemeente stuurt op optimale inzet van gemeentelijk vastgoed en gronden voor maatschappelijke doelen. Elk doel heeft daarin eigen onderscheiden consequenties voor de inzet van objecten in gemeentelijk bezit
Maatschappelijke portefeuille
- Onderwijs: inzet van objecten die bijdragen aan een optimale beschikbaarheid en spreiding van scholen over de stad.
- Sport en recreatie: inzet van objecten die bijdragen aan een optimale balans tussen spreiding en clustering van velden en gebouwen voor sport en recreatie.
- Kunst en cultuur: inzet van objecten die bijdragen aan optimale huisvesting van kunst- en cultuuractiviteiten.
- Zorg en Welzijn: inzet van objecten die bijdragen aan een optimale beschikbaarheid voor zorg- en welzijnactiviteiten en een spreiding van voorzieningen waar zorg wordt geboden voor kwetsbare of overlast-gevende personen.
Commerciële portefeuille
- Grond en water, zorgen voor goed beheer van binnenstedelijke havens en gronden
- Bedrijfsmatig Onroerend Goed; opbrengstmaximalisatie
- Wonen: beheer van aangekocht vastgoed ten behoeve van gebiedsontwikkeling
- Beheer grondexploitatie: beheer van aangekocht vastgoed ten behoeve van gebiedsontwikkeling. Waaronder placemaking en regulier beheer.
- Brandstofverkooppunten: bij veilingen zullen we zoveel mogelijk rekening houden met de energietransitie.
Goed rentmeesterschap uitoefenen
- De gemeente verduurzaamt zoveel mogelijk haar vastgoed. Ze stuurt op investeringen met een dubbel effect: enerzijds waardevermeerdering en waardevastheid van het object zelf, anderzijds bijdragen aan belangrijke maatschappelijke en economische transities en veranderingen, die de gemeente als volgt stuurt:
- De gemeente heeft een grote opgaven in het verduurzamen van haar vastgoed conform de Europese afspraken en de afspraken in het Energieakkoord Hierbij wordt ook aansluiting gezocht bij maatschappelijke en economische transities. Hierbij wordt onderzocht wat mogelijk is en wat de financiële impact is van de volgende transities: Energietransitie: verduurzamen van gemeentelijk vastgoed daar waar mogelijk en dit inzetten voor energie-opwekking, -opslag en -verdeling (bijv. plaatsen van zonnepanelen, powernests, buurtbatterijen, smart grids etc.). Er wordt een lijst opgesteld en een onderzoek gedaan naar de potenties van het gemeentelijk vastgoed op dit terrein. Klimaatadaptatie: gemeentelijke objecten worden waar mogelijk voorzien van groene daken, een ontsteende omgeving, wateropvang en nemen maatregelen tegen hittestress. Waarbij de dekking van de kosten geregeld wordt via de kostendekkende huur
- Klimaatadaptatie: Gemeentelijke objecten worden waar mogelijk voorzien van groene daken, en er is aandacht voor een ontsteende omgeving, wateropvang en hittestress werende maatregelen. De kosten worden gedekt via de kostendekkende huur.
- Circulair: Ontwikkelen van gemeentelijke objecten door gebruik te gemaakt van materialen met materialenpaspoort (circulaire gebruik van materialen bevorderen).
- Nieuwe economie: Gemeentelijk vastgoed waar gewenst en mogelijk inzetten voor start-ups en MKB in de nieuwe economie (circulair, IT, AI&AR) tegen minimaal kostendekkende huur.
- De gemeente stoot alleen die objecten af, die niet meer ten nutte zijn voor de hierboven genoemde maatschappelijke en economische doelen. Het betreft ongeveer 600 vastgoedobjecten en 500 grondpercelen. Het gaat daarbij onder meer om woningen, winkel- en bedrijfspanden (veelal onderdeel van een groter complex met ook andere eigenaren) die niet meer nodig zijn voor een gebiedsontwikkeling of vanuit een maatschappelijk doel, en voormalige gebouwen van onderwijs, sport en recreatie en gemeentewerken. Een beperkt aantal objecten is cultuurhistorisch waardevol en daarmee belangrijk dan wel beeldbepalend voor de stad of het gebied. Daarom zal samen met gebiedsontwikkeling bepaald worden hoe deze objecten afgestoten worden. Bij een aantal objecten is het van belang ze af te stoten om zodoende voor een gebied een nieuwe functie/gebruik mogelijk te maken en/ of de potentiële verkoopopbrengsten van (delen van) het gebied te optimaliseren.
Privaatrechtelijke instrument inzetten als middel voor het behalen van ruimtelijk, maatschappelijke en economische doelen
- Registratie van contracten bij het in erfpacht of eigendom geven van gemeentelijke onroerende zaken aan derden.
- Uitvoering geven aan afspraken die voortvloeien uit contracten, zoals canon factureren, indexeren/herzien en afkopen.
- Sturing geven aan het gebruik van de onroerende zaak bij een contractmutatie zoals conversie van een tijdelijk erfpachtrecht naar eigendom, of bij een wijziging van de gebruiksbepaling.
- Sturing geven aan en/of handhaving het gebruik van de onroerende zaak bij overdracht, verhuring, splitsing of uitoefening van het recht van eerste koop van onroerende zaken.
- Nakoming vorderen van afspraken die voortvloeien uit een contract, mede om ondermijning te bestrijden.
- Elke burger kan rekenen op passende en betrouwbare dienstverlening
- Betrouwbare en voorspelbare dienstverlening
- Adequate afhandeling van klachten en bezwaren
- Doorverwijzing naar schuldverlening, Debiteuren
Effect indicatoren
Overzicht baten en lasten
| Overzicht van baten en lasten Beheer overige gebouwen en gronden | Realisatie 2017 | Begroting 2018 | Begroting 2019 | Raming 2020 | Raming 2021 | Raming 2022 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Baten exclusief reserves | 170.485 | 170.928 | 116.080 | 112.288 | 111.171 | 119.273 |
|
| Bijdragen rijk en medeoverheden | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
| Financieringsbaten | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
| Overige opbrengsten derden | 169.419 | 169.987 | 115.235 | 111.465 | 110.370 | 118.494 | |
| Overige baten | 1.067 | 941 | 845 | 823 | 801 | 779 | |
| Lasten exclusief reserves | 253.431 | 139.726 | 74.116 | 67.057 | 66.052 | 73.181 |
|
| Apparaatlasten | 7.468 | 10.173 | 10.358 | 9.483 | 9.483 | 9.483 | |
| Inhuur | 959 | 1.669 | 1.315 | 1.186 | 1.186 | 1.186 | |
| Overige apparaatslasten | 107 | 191 | 114 | 108 | 108 | 108 | |
| Personeel | 6.401 | 8.313 | 8.929 | 8.189 | 8.189 | 8.189 | |
| Interne resultaat | -74.107 | -115.823 | -129.289 | -132.010 | -137.569 | -137.911 | |
| Interne resultaat | -74.107 | -115.823 | -129.289 | -132.010 | -137.569 | -137.911 | |
| Programmalasten | 320.070 | 245.375 | 193.047 | 189.584 | 194.137 | 201.609 | |
| Inkopen en uitbestede werkzaamheden | 129.912 | 100.969 | 78.758 | 75.959 | 80.152 | 79.136 | |
| Kapitaallasten | 143.316 | 127.888 | 97.353 | 96.723 | 97.145 | 105.613 | |
| Overige programmalasten | 46.842 | 16.518 | 16.935 | 16.902 | 16.840 | 16.860 | |
| Saldo voor vpb en reserveringen | -82.946 | 31.202 | 41.964 | 45.231 | 45.119 | 46.093 | |
| Vennootschapsbelasting | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
| Saldo voor reserveringen | -82.946 | 31.202 | 41.964 | 45.231 | 45.119 | 46.093 | |
| Reserves | 487 | 6.388 | 2.429 | 2.429 | 2.426 | 2.401 | |
| Onttrekking reserves | 2.987 | 6.388 | 2.629 | 2.629 | 2.626 | 2.601 | |
| Toevoeging reserves | 3.146 | 533 | 200 | 200 | 200 | 200 | |
| Vrijval Reserves | 646 | 533 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
| Saldo | -82.459 | 37.590 | 44.393 | 47.660 | 47.545 | 48.494 |
Bijstellingen
| Bijstellingen (x1000) | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | |
|---|---|---|---|---|---|
| Coalitieakkoord: Basispad | 973 | 3.048 | 2.924 | 2.742 |
|
| Capaciteitsuitbreiding afdeling Vastgoed | -1.137 | 0 | 0 | 0 | |
| Actualisatie vrijval vooruit-ontvangen afkoopsommen Erfpacht | -913 | -875 | -799 | -781 | |
| Verbeteracties uitvoeringsagenda Vastgoed | -600 | 0 | 0 | 0 | |
| Actualisatie loonkostenmodel | -77 | -77 | -77 | -77 | |
| Vastgoed (verkoopopbrengsten) | 3.700 | 4.000 | 3.800 | 3.600 | |
| Coalitieakkoord: Ramingsbijstellingen vermijdbaar | -2 | 2 | -1 | -1 |
|
| Trend | -2 | 2 | -1 | -1 | |
| Coalitieakkoord: Intensiveringen | 4.500 | 4.500 | 4.500 | 4.500 |
|
| Bouw 18.000 woningen | 4.500 | 4.500 | 4.500 | 4.500 | |
| Coalitieakkoord: Bezuinigingen | 8 | 8 | 17 | 15 |
|
| Invulling structurele stelpost coalitieakkoord | 8 | 8 | 17 | 15 | |
| Ramingsbijstellingen onvermijdelijk | 685 | 1.378 | 1.319 | 2.472 |
|
| Rentelasten Schiekadeblok (LSI) 2019 -2022 | -1.170 | -1.170 | -1.170 | 0 | |
| Bijstelling verbeteracties uitvoeringsagenda Vastgoed | -700 | 0 | 0 | 0 | |
| Bestemmingsreserve Investeringsfonds Rotterdam (renteverlaging) | -66 | -66 | -66 | -66 | |
| Actualisatie omslagrente | 2.620 | 2.614 | 2.555 | 2.538 | |
| Reserves | 1.248 | 1.244 | 1.240 | 1.215 |
|
| Bestemmingsreserve Infrastructuur | 0 | 0 | 0 | 0 | |
| Bestemmingsreserve Investeringsfonds Rotterdam - Katoenveem Keileweg 39-45 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
| Bestemmingsreserve Investeringsfonds Rotterdam - dotatie Ahoy | 0 | 0 | 0 | 0 | |
| Bestemmingsreserve Investeringsfonds Rotterdam - MFC Pernis | 0 | 0 | 0 | 0 | |
| Bestemmingsreserve Investeringsfonds Rotterdam - kapitaallasten | 93 | 89 | 86 | 60 | |
| Bestemmingsreserve Investeringsfonds Rotterdam - kapitaallasten | 1.155 | 1.155 | 1.155 | 1.155 | |
| Technische wijzigingen | -1.460 | -1.740 | -1.731 | -1.726 |
|
| Afroming ITL Interne rente Onderwijs 2019 - 2022 | -858 | -857 | -855 | -854 | |
| Afroming ITL Interne rente Parkeren 2019 - 2022 | -455 | -454 | -452 | -450 | |
| Afroming ITL Interne rente Concernhuisvesting 2019 - 2022 | -451 | -449 | -445 | -442 | |
| Diverse afwijkingen | 304 | 20 | 21 | 20 | |
| Begroting na wijzigingen | 44.393 | 47.660 | 47.545 | 48.494 |
Coalitieakkoord: Basispad
Capaciteitsuitbreiding afdeling Vastgoed
De afdeling Vastgoed geeft in hoofdzakelijk 2018 en 2019 invulling aan de uitvoeringsagenda zoals die na de zomer 2017 in de Raad is vastgesteld. De extra middelen zijn benodigd voor een (tijdelijke) uitbreiding van de formatie. Deze formatie wordt ingezet om aan de verbeteracties van de uitvoeringsagenda invulling te geven.
Actualisatie vrijval vooruit-ontvangen afkoopsommen Erfpacht
In de jaarrekening 2017 heeft de gemeente Rotterdam een correctie doorgevoerd vanwege geconstateerde verschillen tussen primaire registratie en de financiële administratie van de erfpachtgronden. De correctie heeft geleid tot een afschrijving van de erfpachtgronden op de balans, en een vrijval van de vooruit ontvangen afkoopsommen op de balans. Deze correctie heeft een structureel negatief effect op de begroting. Dit is het saldo van lagere rentelasten op het geïnvesteerde vermogen, lagere rentebaten op vooruit ontvangen afkoopsommen en lagere jaarlijkse vrijval op de vooruit ontvangen afkoopsommen.
Verbeteracties uitvoeringsagenda Vastgoed
De afdeling Vastgoed geeft in hoofdzakelijk 2018 en 2019 invulling aan de uitvoeringsagenda zoals die na de zomer 2017 in de Raad is vastgesteld. De extra middelen zijn benodigd voor het realiseren van de verbeteracties, waaronder de vervanging van het vastgoedbeheersysteem en het op orde brengen van de beheergegevens van de vastgoedobjecten (dataschoning).
Actualisatie loonkostenmodel
De loonkosten worden sinds 2013 genormeerd begroot. Het gehanteerde model is herijkt en wordt verder toegelicht in de paragraaf Bedrijfsvoering.
Vastgoed (verkoopopbrengsten)
De verkoopopbrengsten in de meerjarenbegroting zijn in lijn gebracht met de verkoopplanning zoals opgenomen in de kadernota Vastgoed. De netto verkoopopbrengsten stijgen hierdoor jaarlijks naar € 6 mln.
Coalitieakkoord: Ramingsbijstellingen vermijdbaar
Trend
Als uitwerking van het coalitieakkoord is de bij de 4-maandsrapportage 2018 opgenomen trend/indexatie aangepast. Het percentage op de trendcategorie materieel is verlaagd van 0,9% naar 0%. Het trendpercentage subsidies is gehalveerd naar 2,1%.
Coalitieakkoord: Intensiveringen
Bouw 18.000 woningen
Bouwen en ontwikkelen in Rotterdam moet voor nu en voor de lange termijn. Door de aantrekkende economie zijn er meer initiatieven en projecten die tot ontwikkeling komen. De gemeente stimuleert dat de vraag op de Rotterdamse woningmarkt en het woningaanbod beter op elkaar aansluiten, onder meer door de bouw van 18.000 woningen in de komende vier jaar. De extra uitgaven (in totaal € 9 mln tot € 14 mln) worden voor € 6,5 mln gedekt door de baten van Grondzaken (taakveld Grondexploitatie (niet-bedrijventerreinen)) en Erfpacht (taakveld Beheer overige gebouwen en gronden) te verhogen met respectievelijk € 2 mln en € 4,5 mln.
Coalitieakkoord: Bezuinigingen
Invulling structurele stelpost coalitieakkoord
Dit betreft een invulling van de in het coalitieakkoord opgenomen structurele stelpost van € 2 mln in 2019 oplopend naar € 8 mln in 2022.
Ramingsbijstellingen onvermijdelijk
Rentelasten Schiekadeblok (LSI)
Voor de jaren 2019 t/m 2021 wordt € 1,2 mln per jaar aan de begroting toegevoegd ter dekking van de rentelast. De Gemeente gaat het object verkopen als onderdeel van de ontwikkeling van het Central District. De verkoop wordt naar verwachting niet afgerond voor 2021.
Bijstelling raming verbeteracties uitvoeringsagenda vastgoed
Een van de verbeteracties betreft de vervanging van het vastgoedbeheersysteem. De voorbereidingskosten ad € 100 voor 2019 maken volgens regelgeving onderdeel uit van de investering. Hierdoor is € 100 minder exploitatiebudget benodigd. Daarnaast worden de financiële middelen, die voor 2018 beschikbaar zijn gesteld ten behoeve van data schoning (€ 800) doorgeschoven naar 2019.
Bestemmingsreserve Investeringsfonds Rotterdam (renteverlaging)
Als gevolg van de verlaging van de omslagrente (het interne rentepercentage) van 2,5% naar 2,25% is de dekking ten behoeve van de kapitaallasten uit de IFR bestemmingsreserve in de meerjarenbegroting bijgesteld.
Actualisatie omslagrente
Als gevolg van de verlaging van de omslagrente (het interne rentepercentage) van 2,5% naar 2,25% zijn de rentelasten in de meerjarenbegroting bijgesteld. Dit wordt toegelicht in het hoofdstuk financiële hoofdlijnen.
Reserves
Bestemmingsreserve Infrastructuur
De onttrekking aan de bestemmingsreserve Infrastructuur is in 2019 met € 400 verlaagd en daarmee in lijn gebracht met de huidige exploitatiebegroting voor het beheer en onderhoud van de Zuidhal van het Centraal Station.
Bestemmingsreserve Investeringsfonds Rotterdam - Katoenveem Keileweg 39-45
De onttrekking aan de bestemmingsreserve Investeringsfonds Rotterdam is in 2019 met € 462 verlaagd en daarmee in lijn gebracht met de huidige begroting van het object Keileweg 39-45.
Bestemmingsreserve Investeringsfonds Rotterdam - dotatie Ahoy
Het voordeel dat de gemeente realiseert op het project Hart op Zuid wordt jaarlijks gedoteerd aan de bestemmingsreserve Investeringsfonds Rotterdam voor het project Hart op Zuid. Voor 2019 bedraagt dit € 200. Dit voordeel is het gevolg van een lagere doorberekende boekwaarde dan de marktwaarde (gebaseerd op het huurcontract).
Bestemmingsreserve Investeringsfonds Rotterdam - MFC Pernis
Aan de bestemmingsreserve Investeringsfonds Rotterdam wordt in 2019 een bedrag van € 33 onttrokken ter dekking van de kapitaallasten van MFC Pernis.
Bestemmingsreserve Investeringsfonds Rotterdam - kapitaallasten
Het rentepercentage is aangepast van 2,5% naar 2,25%. Dit betekent een verlaging van zowel de (kapitaal)lasten als de bijdrage uit de bestemmingsreserve voor diverse projecten. Daarnaast zijn bij Omissieregeling 2018 de rentebaten die het fonds genereerde structureel toegevoegd aan het Investeringsfonds Rotterdam en de daarmee gemoeide onttrekking voorlopig opgenomen onder de algemene middelen. Met deze begrotingswijziging wordt de onttrekking in 2019 van € 93 overgeheveld naar de programma’s waarop de kapitaallasten drukken.
Technische wijzigingen
Actualisatie begroting vastgoed
Door opzeggingen en nieuw afgesloten huurcontracten zijn huurstromen gewijzigd.. Daarnaast zijn ook de lasten geactualiseerd door onder andere aangepaste meerjarenonderhoudsplannen en overige kosten.
Afroming diverse interne leveringen - onderwijs, parkeren en concernhuisvesting
Als gevolg van de verlaging van de omslagrente (het interne rentepercentage) van 2,5% naar 2,25% zijn de rentelasten en de daarbij gerelateerde interne doorbelastingen binnen de gemeente in de meerjarenbegroting bijgesteld.
Diverse afwijkingen
Dit betreft diverse technische mutaties tussen kostenplaatsen en/of kostendragers.
Beleidskaders, beleidsmonitoren en wet- en regelgeving
- Architectuurnota: Architectuur en Rotterdam 2010
- Beleidskader verkoop huurwoningen
- Groenplan Binnenstad
- Grondprijsbeleid 2013
- Handboek Rotterdamse Stijl
- Integraal Huisvestingsplan Onderwijs 2015-2019 Rotterdam
- Kader Stedelijke Ontwikkeling
- Kadernota grondbeleid 2003
- Nieuw Rotterdams Welzijn 2016-2019 (kadernotitie)
- Nieuwe energie voor Rotterdam (Drift rapport)
- Roadmap Next Economy
- Rotterdam Kaart van de Stad - Verkenning ontwikkelkansen lange termijn
- Rotterdamse Welstandsnota
- Stadsvisie
- Vastgoed, katalysator voor ontwikkeling (meerjarenperspectief Rotterdams vastgoed)
- Verhaal van de stad
- Verordening voorzieningen huisvesting onderwijs Rotterdam 2015