Achtervang, garanties en borgstellingen

De onder de buiten balanstelling opgenomen posten worden hieronder nader toegelicht. In lijn met de voorgaande jaren wordt onder de buiten balanstelling als totaalbedrag opgenomen de borgstellingen die de waarborgfondsen hebben afgegeven op Rotterdams grondgebied. Dit is niet het werkelijke risicobedrag voor de gemeente Rotterdam. De gemeente kan als achtervanger worden aangesproken om renteloze leningen te verstrekken aan de waarborgfondsen indien die in liquiditeitsproblemen komen. Bij de verdeling van de renteloze leningen over Rijk en gemeenten wordt het hier gepresenteerde bedrag als verdeelsleutel gehanteerd. In opdracht van de Minister voor Wonen ontwikkelt de VNG een methodiek ten aanzien van de verslaglegging over de achtervangpositie en de berekening van het risico waarmee de achtervangpositie gepaard gaat.

1. Borgstellingen van waarborgfondsen op Rotterdams grondgebied met achtervang gemeente

Ad 1.a Achtervang Waarborgfonds Eigen Woning

De Stichting Waarborgfonds Eigen Woningen (WEW) is in 1993 opgericht naar aanleiding van de wens van het Rijk en de gemeenten om te komen tot verzelfstandiging van het instrument gemeentegarantie met rijksdeelneming. Per 1 januari 1995 was deze verzelfstandiging een feit met de introductie van de Nationale Hypotheek Garantie (NHG). Tegen betaling van een premie kan een huizenkoper (de hypotheekgever) via NHG een rentevoordeel op een hypothecaire geldlening verkrijgen en worden de financiële risico’s die samenhangen met deze lening beperkt. Het WEW biedt via de NHG aan de geldgevers zekerheid voor het geval de hypotheekgever niet aan zijn financiële verplichtingen voldoet. Bij gedwongen verkoop van de woning van de hypotheekgever kan de opbrengst van de woning lager zijn dan de restwaarde van de uitstaande hypotheekschuld. Als dat zo is en de geldgever heeft voldaan aan de door het WEW vastgestelde algemene voorwaarden, dan kan de geldgever het WEW aanspreken voor de restschuld. Het WEW beschikt hiervoor over een fondsvermogen (€ 1,0 mld) dat is gevormd door de ontvangen premies. Indien dit fondsvermogen ontoereikend is, wordt aanspraak gemaakt op de achtervang van Rijk en gemeenten. Deze dienen het fondsvermogen aan te vullen met renteloze leningen, die door het WEW worden terugbetaald als het fondsvermogen door nieuwe premieontvangsten weer op peil is gebracht. Voor nieuwe garanties vanaf 1 januari 2011 is sprake van 100% achtervang van het Rijk. Voor garanties die zijn afgegeven tot en met 31 december 2010 is sprake van 50% achtervang van het Rijk, 25% achtervang van de schadegemeenten en 25% achtervang van alle gemeenten op basis van het relatieve aandeel.

Volgens de laatste opgave van het WEW wordt borg gestaan voor leningen onder Rotterdamse achtervang (afgegeven tot 2011) met een oorspronkelijke leningbedrag van € 3,6 mld. Dit is 2% van het totaal door het WEW gegarandeerd bedrag (€ 196 mld). Aangezien er geen nieuwe leningen onder Rotterdamse achtervang meer worden aangegaan en er op bestaande leningen wordt afgelost, zal dit bedrag jaarlijks verder afnemen.

 

Ad 1.b Achtervang Waarborgfonds Sociale Woningbouw

De Stichting Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW) is in 1983 opgericht met als doel om de toegang tot de kapitaalmarkt voor de deelnemende woningcorporaties te bevorderen. Tegen betaling van een borgstellingsvergoeding door de betreffende woningcorporaties biedt het WSW zekerheid aan geldgevers van die woningcorporaties voor de rente- en aflossingsverplichtingen van de geborgde geldleningen. Om te voorkomen dat het WSW wordt aangesproken op zijn borgstelling zijn er verschillende vangnetten en buffers. Een corporatie die niet voldoet aan de kredietwaardigheidseisen van het WSW komt in beginsel voor sanering in aanmerking. Daarbij ontvangt deze corporatie saneringssteun, opgebracht door de sector en geaccordeerd door de minister. Het fondsvermogen van het WSW is daarna de eerste buffer om aanspraken van geldgevers op te kunnen vangen. Deze reserve kan het WSW zo nodig aanvullen door het onderpand van de noodlijdende corporatie uit te winnen. De tweede buffer is de onderlinge waarborg van corporaties (het obligo). Corporaties voldoen op eerste verzoek 3,85% van hun geborgde schuldrestant aan het WSW. De derde en laatste buffer bestaat uit de achtervang van Rijk en gemeenten, die indien nodig het WSW voorzien van renteloze leningen. Deze renteloze leningen worden terugbetaald als het vermogen van het WSW weer op voldoende peil is. De renteloze leningen worden verdeeld volgens de verhouding 50% Rijk, 25% schadegemeenten en 25% alle gemeenten op basis van het relatieve aandeel. De meest recente opgave van het WSW geeft aan dat van het totaal van € 80,6 mld door het WSW geborgde bedrag, € 6,8 mld betrekking heeft op de achtervang van de gemeente Rotterdam.

2. Garanties uit hoofde van volkshuisvesting – particulieren

Ad 2.a Hypotheekgaranties

Deze hypotheekgaranties zijn in het verleden rechtstreeks door de gemeente ten behoeve van particulieren verstrekt. Tot 1995 gold er een rijksregeling. Eventuele verliezen op grond van deze regeling waren voor 50% voor rekening van het Rijk. Het risico voor de gemeente is 50% van het verschil tussen restantschuld en de waarde van de woning bij verkoop. Bij de instelling van het WEW in 1995 eindigde deze rijksregeling.

Ad 2.b Garantielening NRF-leningen

In 1992 is de Samenwerkingsovereenkomst en de Overeenkomst inzake Zekerheidsfonds tussen de gemeente Rotterdam en de Stichting Nationaal Restauratiefonds (NRF) getekend. Hierbij heeft de gemeente Rotterdam zich garant gesteld voor door het NRF/RRF uitgegeven geldleningen aan particulieren.

 

3. Garanties ten behoeve van rechtspersonen

Ultimo 2018 was het totaal gegarandeerde bedrag € 121 mln (2017: € 124 mln); dit betrof 21 verschillende geldnemers (2017: 24) met totaal 35 geldleningen (2017: 46). De meeste borgstellingen zijn vóór 2008 afgegeven. In 2018 zijn geen nieuwe borgstellingen verleend. Hieronder worden de garanties met de grootste restantschuld nader toegelicht.

 

Ad 3.a Garanties ten behoeve van rechtspersonen, deelnemingen

Warmtebedrijf

De gemeente Rotterdam heeft een bestuursovereenkomst afgesloten waarin afspraken zijn gemaakt over de kapitalisatie van Warmtebedrijf Holding B.V. De gemeente heeft zich verplicht tot het storten van maximaal € 107,5 mln aan kapitaal in Warmtebedrijf Holding B.V. en maximaal € 10,6 mln aan additioneel kapitaal in Warmtebedrijf Holding B.V. indien de omzet van het Warmtebedrijf in Rotterdam in de jaren 2019-2023 achterblijft bij de prognoses.

Ombouw en verlenging Hoekse Lijn

Vanwege de vertraging in de ombouw en verlenging van de Hoekse Lijn is sprake van een budgetoverschrijding. Uitgaand van het worst-case scenario is sprake van een overschrijding van € 90 mln ten opzichte van het oorspronkelijk door de MRDH voor ombouw en verlenging gereserveerde bedrag. Met de betrokken partijen, MRDH en RET, zijn afspraken gemaakt over de dekking van deze kostenoverschrijding. De verdeling van deze ongedekte kosten is op basis van het worst-case scenario als volgt: MRDH € 27,5 mln, de RET € 27,5 mln en de gemeente € 35 mln. De bijdrage van MRDH is onder de voorwaarde van finale kwijting voor het gehele project inclusief verlenging. Dat houdt in dat de bijdrage van MRDH de maximale bijdrage is en dat het risico van overschrijving boven € 90 mln voor risico van de gemeente is.

A13/A16

Gemeente Rotterdam is in 2015 aangaande de aanleg van de rijksweg A16 Rotterdam de Inpassingsovereenkomst en een Regionaal Uitvoeringsprogramma aangegaan. Hierin zijn afspraken gemaakt ten aanzien van de realisatie, inpassing en bekostiging van de A16 Rotterdam. De gemeente Rotterdam heeft toegezegd in totaal voor € 43,3 mln (prijspeil 2017) hieraan bij te dragen.

Feyenoord City

In 2018 heeft de gemeente samen met de stichting Gebiedsontwikkeling aan de Maas een raamovereenkomst met betrekking tot Feyenoord City afgesloten. In deze overeenkomst zijn afspraken gemaakt ten aanzien van de bijdrage van de gemeente in het eigen vermogen van Feyenoord, de aankoop van de grond onder het nieuw te bouwen stadion, investeringen door de gemeente in infrastructuur en mobiliteit en de overdracht van gronden die zijn gelegen in het projectgebied Feyenoord City. De stichting voert voor eigen rekening en risico de grondexploitatie met betrekking tot het Projectgebied Feyenoord City (fase 1).

 

Ad 3.b Garanties ten behoeve van rechtspersonen, geen deelnemingen

Het merendeel van de garanties die in het segment Kunst zijn verstrekt hebben betrekking op de Stichting Kunstzinnige Vorming (SKVR) voor de aankoop en verbouwing van een drietal locaties. Het schuldrestant bedraagt € 0,8 mln (2017: € 1,0 mln).

De garantieverplichtingen in het segment Zorg betreffen voornamelijk leningen ten behoeve van de investeringen in zorginstellingen (Argos, Humanitas, Laurens, Careyn), waarbij de garanties in eerste instantie in de jaren 1970 – 1990 zijn afgegeven. In de jaren 90 zijn een aantal schulden geherfinancierd en wederom gegarandeerd. Ten behoeve van de Hefgroep is een aantal leningen gegarandeerd voor de aankoop van voornamelijk panden voor buurthuiswerk. Het totale schuldrestant van de leningen in het segment Zorg is teruggelopen van € 11 mln ultimo 2017 naar € 9,5 mln ultimo 2018.

In het segment Sport en recreatie staat voor € 5,0 mln aan garanties uit, waarvan het merendeel voor Diergaarde Blijdorp (€ 4,0 mln). Voor € 1,7 mln betreft dit leningen die zijn aangegaan in de periode 1997-2001 en voor € 2,3 mln betreft het een in 2014 opgenomen lening.

4. Indirecte garantstellingen uit hoofde van gemeenschappelijke regelingen

Ad 4.a. Indirecte garantstellingen GR Grondbank RZG Zuidplas

De gemeente Rotterdam heeft een deelname van 40% in de rechten en verplichtingen van de gemeenschappelijke regeling Grondbank RZG Zuidplas. Volgens de concept jaarstukken 2018 heeft de gemeenschappelijke regeling Grondbank RZG Zuidplas ultimo 2018 voor € 90,8 mln aan leningen opgenomen. De gemeente Rotterdam staat indirect voor 40% van dit bedrag garant, dat wil zeggen voor € 36,3 mln.

Ad 4.b. Indirecte garantstellingen Nieuw Reijerwaard

De gemeente Rotterdam heeft een deelname van 33% in de rechten en verplichtingen van de gemeenschappelijke regeling Nieuw Reijerwaard. Volgens de concept jaarstukken 2018 heeft de gemeenschappelijke regeling voor € 80 mln aan leningen opgenomen. De gemeente Rotterdam staat indirect voor 33% van dit bedrag garant, dat wil zeggen voor € 26,7 mln.

Overige niet uit de balans blijkende verplichtingen

Bankgaranties

Ultimo 2018 heeft de gemeente Rotterdam voor in totaal € 0,2 mln aan bankgaranties uitstaan. Dit betreft in de meeste gevallen huurgaranties. Het bedrag komt ten laste van obligoruimte bij ABN AMRO.

Renteswaps

De gemeente heeft in 2009 en 2010 renteswaps afgesloten om toekomstige renterisico’s te beperken. Daarna zijn geen nieuwe renteswaps meer afgesloten. Het totale volume van de lange financieringsbehoefte dat door middel van swaps tegen toekomstige renterisico’s is beschermd bedraagt per ultimo 2018 € 235 miljoen. Al deze swaps zijn afgesloten bij de Bank Nederlandse Gemeenten, een van de meest veilige banken ter wereld. De gemiddelde rente van de onderliggende financiering in combinatie met de swaps bedroeg in 2018 3,42%. De renteswaps zijn effectief.

Een renteswap heeft bij afsluiten een marktwaarde van € 0. Afhankelijk van ontwikkelingen in de marktrente kan zich gedurende de looptijd van een renteswap een (positieve of negatieve) marktwaarde ontwikkelen. De marktwaarde van de renteswaps zal echter aan het einde van de looptijd altijd weer teruglopen tot € 0. De theoretische marktwaarde van de renteswaps bedroeg ultimo 2018 -/- € 79,1 mln (ultimo 2017 was dit -/- € 74,7 mln). Deze marktwaarde is echter alleen van belang indien er sprake is van een bijstortverplichting – daarbij wordt een bedrag tot maximaal de marktwaarde ter zekerheid aan de tegenpartij in onderpand gegeven – of als er voortijdig moet worden afgekocht. Omdat voor de gemeente geen bijstortverplichting geldt en er contractueel geen bijzondere ontbindende voorwaarden bestaan, is deze theoretische marktwaarde voor de gemeente niet relevant.

 

Inkoopverplichtingen

Onderstaand worden de lopende contracten boven de € 500 vermeld waarvoor langlopende inkoopverplichtingen bestaan.

Huurverplichtingen

Voor de vastgoedexploitatie wordt een aantal vastgoedobjecten meerjarig gehuurd. Onderstaande tabel toont de huurverplichtingen voor 2019 en de daaropvolgende jaren.

Subsidieverplichtingen

Verplichtingen boven de € 500.000 van subsidies die toegekend zijn in 2018 waarvan de activiteiten gedeeltelijk of geheel plaatsvinden in 2019.

Leveringsverplichtingen

Huurvorderingen van huurcontracten boven de € 500.000 op jaarbasis op portefeuilleniveau.

Schatkistbankieren

Om de staatsschuld te beperken moeten gemeenten overtollige liquide middelen aanhouden in de schatkist bij het Rijk of uitzetten bij medeoverheden. Om het cashmanagement van de gemeenten niet te veel te verstoren wordt het de gemeenten toegestaan een beperkt positief saldo op de bankrekeningen aan te houden. Gemiddeld per kwartaal mag dit saldo niet meer zijn dan een vastgesteld drempelbedrag. Het drempelbedrag is gerelateerd aan de omvang van de begroting – 0,75% over de eerste schijf van € 500 mln en 0,2% voor alles daarboven – en kwam voor 2018 uit op € 9,7 mln. In geen van de kwartalen heeft een overschrijding van het drempelbedrag plaatsgevonden. Gemiddeld over het jaar gemeten bedroeg het positieve saldo op de gemeentelijke bankrekeningen € 2,9 mln.

Arbeidskosten gerelateerde verplichtingen met vergelijkbaar volume

Voor de arbeidskosten gerelateerde verplichtingen met vergelijkbaar volume is door het college een eenduidige gedragslijn ontwikkeld. Voor de arbeidskosten gerelateerde verplichtingen heeft de gemeente geen voorziening getroffen.

Uitgangspunt is het BBV waarin staat voorgeschreven dat voor arbeidskosten gerelateerde verplichtingen met een jaarlijks vergelijkbaar volume geen verplichting mag worden opgenomen. Uitzonderingen vormen specifieke posten voor pensioenen van bestuurders. Jaarlijks wordt een inventarisatie gemaakt van de arbeidskosten gerelateerde verplichtingen (met onderbouwing). Op grond van de onderbouwing wordt beoordeeld of de geïnventariseerde verplichtingen leiden tot een verstorend effect.

Er is sprake van een verstorend effect indien de mutaties in de omvang van de gemiddelde verplichtingen of de lasten voor arbeidskosten gerelateerde verplichtingen, over een periode van vier jaar meer dan 2% bedraagt van het totaal aan personele lasten van de jaarrekening. Indien sprake is van een verstorend effect, is sprake van een ‘niet vergelijkbaar volume’.

In dat geval wordt in de concernjaarrekening een voorziening gevormd voor het deel dat de norm van 2% overschrijdt. Indien het risico zich voordoet, dan beslist het college bij de bestuursrapportages over de budgettaire consequenties. De gemiddelde omvang van de aan arbeidskosten gerelateerde verplichtingen in de periode 2019 tot en met 2022 bedraagt € 8,8 mln. De tolerantienorm voor 2018 bedraagt circa € 17,3 mln. De gemeente blijft ruim onder de tolerantienorm.