Effecten voor de gemeente in 2021

Vanwege nieuwe coronagolven en nieuwe varianten kreeg de Nederlandse samenleving opnieuw te maken met coronamaatregelen en de tijdelijke sluitingen of beperkte opening van horeca, winkels, musea, zwembaden en andere openbare instellingen. Ook scholen en onderwijsinstellingen waren genoodzaakt een deel van het jaar af te zien van fysieke lessen en schakelden weer over naar digitaal lesgeven.

De basisregels zoals het houden van 1,5 meter afstand, thuisblijven en testen bij klachten en het gebruik van mondkapjes bleven van kracht en tijdelijk werden er aanvullende regels toegevoegd om de overdracht van het virus te beperken. Om de financiële en maatschappelijke gevolgen te beperken werden de financiële steunmaatregelen voor getroffen burgers en instellingen verlengd en kwamen er gelden beschikbaar om diverse Covid-19 gerelateerde maatschappelijke effecten op te vangen.

 

Effecten op activiteiten van de gemeente

De GGD en de clusters Maatschappelijke Ondersteuning en Werk & Inkomen hadden in 2021 wederom veel extra werkzaamheden vanwege het opschalen of continueren van de Covid-19 gerelateerde werkzaamheden. Maar ook bij andere onderdelen van de gemeente zoals dienstverlening, handhaving en het beheer van de stad werden werkzaamheden aangepast of uitgebreid om hun taken uit te kunnen blijven voeren.

Werkzaamheden liepen uiteen van het snel en kundig afhandelen van aanvragen voor de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo), het verwerken van aanvragen voor bijstandsuitkeringen, het regelen van extra opvangplekken in de maatschappelijke opvang, het aanpassen van bestaande locaties om aan de maatregelen te voldoen, het verlenen van financiële steun aan sportverenigingen en cultuurpodia, het handhaven van de coronamaatregelen en het verwerken van extra huisafval.

Enkele activiteiten uitgelicht:

Naast het uitvoeren van coronatesten en contactonderzoek werden er in 2021 bij de GGD, vaccinatie- en boostercampagnes opgezet en uitgevoerd. In de regio zijn er 57 grootschalige en kleinere vaccinatielocaties opgezet die in 2021 ruim 1,4 miljoen prikken hebben gezet. Vanwege de golven in besmettingen moest de testcapaciteit van de GGD-organisatie meerdere keren worden op- en afgeschaald.

De coronamaatregelen, waaronder de lockdown en avondklok hebben gedurende 2021 voor veel beperkingen gezorgd voor culturele instellingen, sport, speeltuinen, et cetera. Van volledige sluiting tot beperkte opening en deels verplicht stellen van een coronatoegangsbewijs. Om de horeca te steunen werd er een nultarief gehanteerd voor precario op terrassen en werd de mogelijkheid gegeven de terrassen uit te breiden. Ook in 2021 gaf de gemeente noodsteun voor de culturele en creatieve sector. De hoop is dat deze ronde noodsteun voldoende is om de cruciaal geachte culturele infrastructuur in de stad in stand te houden. De Denktank New Deal Cultuur Rotterdam heeft aanbevelingen gedaan aan de gemeente voor noodsteun, herstart en transitie van de cultuursector.

Om de algemene/publieke dienstverlening aan Rotterdammers, ondanks de beperkingen voort te kunnen zetten, heeft de gemeente het afgelopen jaar investeringen gedaan en maatwerk geleverd om aan de behoefte van Rotterdammers te voldoen. Zo is de digitale dienstverlening uitgebreid met bijvoorbeeld de Digitale Balie en Live-chat via de gemeentelijke website.

De kosten van afvalinzameling lagen lager dan in 2020, maar hoger dan de oorspronkelijke ambitie. Het thuiswerken leidde tot meer huishoudelijk afval en doordat horecagelegenheden en terrassen gesloten waren trokken veel mensen naar parken of bijvoorbeeld het Kralingse Bos. De grote drukte zorgde voor grote hoeveelheden afval en verpakkingen.

De coronacrisis heeft ook effect gehad op de gemeentelijke organisatie. De crisis bood naast noodzakelijke aanpassingen ook kansen om ons werk beter te organiseren. Het concept ‘Anders Werken’ van de gemeente Rotterdam speelt hierop in middels digitaal samenwerken en plaats- en tijdonafhankelijk werken. In 2021 is er een pilot gehouden om een beeld te krijgen wat een goede balans is van thuis werken, in de wijk en op kantoor. Vanwege de aangescherpte coronamaatregelen en de thuiswerknorm kon het experiment niet worden afgemaakt. De proef is in 2022 opnieuw opgepakt.

Het in 2020 ingezette programma “Rotterdam. Sterker door.”, is in 2021 voortgezet. Doel van het programma is om de stad, haven en regio tijdens en na de Coronacrisis er weer bovenop te helpen, het openbare leven te herstarten en de sociaaleconomische schade te beperken of herstellen. In 2021 zijn wederom diverse initiatieven ontplooid waaronder:

• Het beschikbaar stellen van digitaliseringsvouchers voor het MKB. In de tweede ronde van deze subsidieregeling lag de focus op de hardst getroffen sector gericht op die consumentendiensten. Van 11 maart tot en met 31 mei 2021 zijn 96 aanvragen gedaan en 46 subsidies verleend.
• Het Coronaloket was vanaf juli 2020 actief en is zo ingericht dat ondernemers direct worden verwezen naar het voor hun vraag passende loket (evenementenloket, horecaloket et cetera), waardoor ze zo snel mogelijk worden geholpen. Bijvoorbeeld bij verzoeken voor terrasoverkappingen en terrasuitbreidingen, verzoeken voor het plaatsen van tijdelijke standplaatsen/ foodtrucks en verzoeken van huisartsen voor portocabins voor spreekuur Covid.
• De intensivering van inzet op innovatieve ondersteuning van het MKB langs de lijnen van digitalisering, duurzaam en circulair ondernemerschap, door onder andere het aanbieden van workshops en trainingen. Tot en met december 2021 zijn 2.720 ondernemers bereikt.
• Het herstel van de aantrekkingskracht van de binnenstad, onder meer het waar nodig faciliteren van de 1,5 meter economie in de horeca en retail en het aantrekken van (zakelijke) bezoekers naar de stad.
• Rotterdam Sterker door Jongeren. Een integrale aanpak gericht op het bereiken en betrekken van jongeren en middels activiteiten en programma’s perspectief geven op vrije tijd, onderwijs en werk. Onderdeel hiervan was onder andere een ideeënwedstrijd voor jongeren tussen de 14 en 27 jaar.

Samen met de kooplieden is er gezorgd dat de markt, met diverse aanpassingen vanwege de coronamaatregelen, zo goed mogelijk doorgang kon vinden.

De gemeente is in 2021 met het rijk in gesprek gebleven om aan te geven waar we als stad behoefte aan hadden en welke aanpassingen en investeringen noodzakelijk waren tijdens de crisis. Dit heeft bijgedragen aan de compensatie door het rijk.

Effecten van Covid-19 op de targets van de gemeente

De rekenkamer Rotterdam geeft in haar rapport Tijd voor targets (bron: Rekenkamer Rotterdam - R.O.21.10-Tijd voor targets, februari 2022) over de bestuurlijke eindverantwoording 2018-2022 van het college aan dat iedereen, dus ook het gemeentebestuur, door deze coronapandemie grote uitdagingen heeft en dat deze de uitvoering van de collegetargets en het wel of niet bereiken daarvan in een ander daglicht plaatsen. Tevens constateert de rekenkamer dat de gemeente zich naast crisisbeheersing en alle Covid-19 gerelateerde werkzaamheden en additionele inspanningen ook is blijven inzetten voor de uitvoering van het ‘normale’ gemeentelijke beleid en de oorspronkelijke pre-corona-ambities.

In de laatste maanden van 2021 heeft de gemeente te maken gehad met veel uitval van personeel als gevolg van ziekteverzuim en quarantaineregelingen door met name Covid-19. Mede door deze uitval zijn bepaalde (dienstverlening) targets niet gerealiseerd en is er vertraging opgetreden in lopende trajecten. Daarnaast bleek fysiek contact of overleg met (vaak kwetsbare) groepen door de coronamaatregelen moeilijk te realiseren.

Hieronder worden Covid-19 gerelateerde effecten voor enkele targets toegelicht. Voor een overzicht van de resultaten op de collegetargets wordt verwezen naar de Bestuurlijke eindverantwoording college Rotterdam, de samenvatting collegetargets in de Voortgang jaarstukken 2021 en de toelichting bij de programma’s in het jaarverslag 2021.

Op het gebied van de Maatschappelijke ondersteuning zijn (mede) als gevolg van Covid-19 meerdere doelstellingen niet behaald, bijvoorbeeld de target op het gebied van het verlagen van de eenzaamheid onder ouderen en het opstellen van individuele ondersteuningsplannen voor Rotterdammers met financiële problemen.

Covid-19 leidde tot angst onder ouderen om er op uit te gaan of familie te ontmoeten. Gedurende de pandemie is waar mogelijk op alternatieve wijze de aanpak eenzaamheid voortgezet. Er is getracht de ondersteuning voort te zetten door gebruik te maken van digitale dienstverlening en dienstverlening via de telefoon. In 2021 zijn 24 extra projecten gestart om de eenzaamheid te bestrijden zoals via het gesprek aan de deur in plaats van het huisbezoek 75+ achter de voordeur, de telefonische of digitale gebiedsgerichte bijeenkomsten over zingeving en rouwverwerking en het digitaal een kopje koffie drinken.

Door de beperktere mogelijkheid van fysiek contact is het voor kwetsbare Rotterdammers met financiële problemen moeilijker ondersteuning te vragen. De ondersteuning verliep de afgelopen periode vooral digitaal en via de telefoon wat minder effectief werkt. Rotterdammers die geen toegang hadden tot digitale middelen konden in 2021 echter altijd terecht door een afspraak te maken bij een van de stadswinkels, desnoods met spoed. Als mensen niet in staat waren langs te komen, dan verzorgde de gemeente dienstverlening aan huis.

De targets gericht op het meedenken en meebeslissen van Rotterdammers over hun eigen leefomgeving worden niet gehaald. In ieder geval hebben de coronamaatregelen ervoor gezorgd dat er minder kon worden meegedacht en mee besloten, dat er minder werd georganiseerd en dat we minder zichtbaar waren.  Zo waren de contacten beperkt en waren nagenoeg alle voorzieningen gesloten. Daarnaast zien we in 2021 ten opzichte van 2020 een stijging in de behoefte om fysiek te participeren, terwijl het aanbod door de crisis geen fysieke mogelijkheden toeliet. Naar aanleiding hiervan is met de gemeenteraad ingezet op het door ontwikkelen van het initiatievenloket, het verbeteren van digitale vormen van participatie zoals ‘mijnrotterdam’ en er is geïnvesteerd in een passend model van lokale vertegenwoordiging dat directere vormen van inspraak organiseert in de wijk, bekend als ‘Wijk aan zet’.

Er zijn door Covid-19 ook positieve ontwikkelingen. Naast een afname van het autogebruik, files en fijnstof werd er meer gebruik gemaakt van de fiets en werd er meer gesport in de openbare ruimte. De stad gaat steeds meer online en hybride participeren. Dit heeft onder andere tot gevolg dat we beter in staat zijn de verschillende doelgroepen te bereiken. Daarnaast hebben de coronamaatregelen tot gevolg gehad dat het aantal High Impact Crimes is verminderd doordat daders minder gelegenheid hadden tot het plegen van delicten. Naast een persoonsgerichte aanpak van daders en de verschillende voorlichtingscampagnes met tips om dergelijke delicten te voorkomen is Covid-19 een belangrijke reden dat de target ruimschoots is behaald.

Lessen en aanpassingen vanuit de coronacrisis

Het eerste deelonderzoek door de Onderzoeksraad voor Veiligheid over de aanpak van de coronapandemie geeft aan dat Nederland niet voorbereid was op de gezondheidscrisis (bron: Onderzoeksraad voor Veiligheid - Aanpak coronacrisis deel 1: tot september 2020 d.d. 16 februari 2022). Dit kwam mede doordat er geen directe ervaring was met landelijke, ontwrichtende infectieziekten.

Er ontstond een situatie waarin de reguliere normenkaders niet meer pasten. De coronacrisis is uniek en daar is een andere manier van denken voor nodig. Veiligheid, het beperken van de verspreiding van het virus en de volksgezondheid stonden bovenaan en noopten de Rijksoverheid tot het nemen van verregaande maatregelen. De gemeente en veiligheidsregio’s kregen er plots veel uitvoeringstaken bij terwijl veel activiteiten vanwege het virus van de ene op de andere dag niet meer op de gebruikelijke wijze konden worden uitgevoerd. De reikwijdte van de epidemie was groot en raakte de uitvoering van enorm veel gemeentelijke processen en taken. Kortom een bijzondere uitdaging.

De externe accountant gaf in het accountantsverslag 2020 aan: “… we constateren dat gemeente Rotterdam het afgelopen jaar te maken heeft gehad met nieuwe uitdagingen naar aanleiding van Covid-19. In het jaar zijn nieuwe processen opgezet en zijn enkele prioriteiten opnieuw ingedeeld.”

Tijdens de crisis zijn er diverse initiatieven gestart om de uitdagingen het hoofd te bieden. Veel van deze initiatieven hebben geleid tot nieuwe werkwijzen die niet alleen tijdens de crisisperiode maar ook in de reguliere bedrijfsvoering gecontinueerd worden. Hieronder worden enkele acties beschreven die van groot belang waren bij het bestrijden van de crisis:

• Opzetten van de interne crisisorganisatie
• Programma Rotterdam Sterker door
• Inrichten van GGD Corona organisatie
• Opzetten van de Tozo organisatie

De uitgevoerde acties zijn uitvoerig geëvalueerd. Bij de beschreven acties worden ook de belangrijkste lessen opgevoerd.

 

Opzetten van de interne crisisorganisatie

Om snel en daadkrachtig op de crisis te kunnen reageren is er direct na de uitbraak door de gemeente een speciale crisisorganisatie opgericht, de Corona Taskforce. Via de sporen 1. Crisis en continuïteit, 2. Impact en Nazorg en 3. Herstelfase, werd er gestuurd op wat er nodig was om de gemeente Rotterdam, haar burgers en bedrijven met zo min mogelijk schade door de crisis heen te leiden. Specifieke teams pakten de centrale regie die benodigd was om het totaal van maatregelen, ontwikkelingen en acties te overzien, ze brachten hierin samenhang aan, zorgden voor verbinding, ondersteunden en dachten mee waar dat nodig was. De bestaande lijn bleef dus volledig in stand.

Deze crisisstructuur heeft gewerkt. Via de Integrale Update & Monitor werd aan het college van B&W en de crisisorganisatie inzicht geboden in de impact van Covid-19 op de korte en middellange termijn. Via de Taskforce konden er snel besluiten worden genomen, was er mandaat om te handelen en werd de organisatie via duidelijke communicatie en updates op de hoogte gehouden.

Binnen de organisatie was er de wil en kunde om snel capaciteit (o.a. via MatchR) te regelen om de verschillende besluiten en overheidsmaatregelen uit te voeren. Daarnaast werden de kritieke processen benoemd, zowel binnen clusters als bij bedrijfsvoering.

Gezien de noodzaak om snel te handelen werd waar mogelijk snel tot besluitvorming gekomen en werd de financiering en administratieve afhandeling later geregeld. Om maatwerk te kunnen leveren werd gekeken wat er binnen de grenzen van kaders mogelijk was (bv aanbestedingen lokaal etc). Tegelijkertijd werd ook het overzicht bewaakt zodat afspraken en steun consistent waren.

Bij Control, Financial Audit en de externe accountant vond het gesprek plaats over het borgen van en de gevolgen voor de financiële rechtmatigheid.

 

Programma Rotterdam. Sterker door.

Het uitbreken van Covid-19 stelde de gemeente voor een uitdaging. Aan de ene kant moest ervoor worden gezorgd dat het virus onder controle werd gehouden. Aan de andere kant moest de gemeente zo snel mogelijk aan de slag met het herstellen van de schade die het Coronavirus had aangericht en vooruitkijken naar mogelijkheden om de stad sterker (weerbaarder en veerkrachtiger) uit de crisis te laten komen.

Om dit te realiseren is het programma Rotterdam. Sterker door. opgezet.

Hierbij werd gekeken naar de volgende maatschappelijke doelen:

1. Negatieve effecten van de crisis beperken;
2. Ruimte creëren voor herstel en stimulering (economisch, financieel en maatschappelijk herstel van de stad met werk voor velen)
3. Nieuwe groei en bloei door kansen van de crisis te benutten om op punten versneld voorwaarts te gaan (lange termijn versterking van de stad en economie).
4. De stad weerbaarder en veerkrachtiger maken zodat we (nog) sterker staan en beter voorbereid zijn op een volgende crisis.

Het uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek naar de impact van de crisis maakte onderdeel uit van Rotterdam. Sterker door. Via een grootschalig surveyonderzoek in onder andere Rotterdam met in totaal 5 rapportages is er duidelijk geworden wat de maatschappelijke impact was van Covid-19 op kwetsbare groepen zowel tijdens de uitbraak als op de langere termijn (https://www.impactcorona.nl). Via Rotterdam. Sterker door. zijn in 2020 en 2021 veel initiatieven ondernomen en gesteund. De interne aanpak Veerkrachtige(R) organisatie ondersteunde hierbij en stimuleerde de andere manier van werken in de organisatie.

Het kernteam Veerkrachtige(R) organisatie had als opdracht nieuwe (slimmere) werkwijzen tijdens de crisis te verzilveren en verduurzamen. Er zijn vier sporen benoemd om het concern effectiever, toekomstbestendig(er) en sterker te maken in de dienstverlening aan alle Rotterdammers. Hieronder worden er 2 behandeld waarlangs blijvende veranderingen in de organisatie zijn doorgevoerd.

• Het spoor ‘Anders werken’ was gericht op het realiseren van een duurzame (hybride) werkomgeving die flexibel meebeweegt met verandering van werk(wijzen). Tijdens de crisis werd thuiswerken de norm en werd er vanuit het team Anders werken volop nagedacht over de manier van werken tijdens maar ook na de crisis. Bijvoorbeeld over online vergaderen, andere inzet van gebouwen en versnelde digitalisering. MS Teams werd versneld uitgerold, faciliteiten werden aangepast zoals voor hybride vergaderen en trainingen werden aangeboden om de skills futureproof te maken. Door de inzet van digitale communicatiemiddelen en digitale baliefuncties kon de dienstverlening tijdens de lockdown digitaal worden voortgezet en konden er meer doelgroepen worden bereikt.
• Het spoor ‘Klussenplein 2.0’ was gericht op het flexibel inzetten van medewerkers, waar ze de meeste toegevoegde waarde hebben door creatieve matches te maken, inspelend op bijvoorbeeld ervaring, achtergrond en motivatie. Er is een ‘klussenplein’ aanpak opgesteld voor het intern matchen van vraag en aanbod. Tijdens de opstartfase van de uitvoeringsorganisaties zoals Tozo en de GGD was er veel behoefte aan bemensing. Hierop is ingespeeld door collega’s van andere afdelingen en clusters met de juiste achtergrond (tijdelijk) bij deze onderdelen in te zetten.

Gedurende het project Veerkrachtige(R) organisatie zijn er evaluaties gehouden naar de bevindingen tijdens de crisis. Hieruit is naar voren gekomen dat:

• De crisisorganisatie adequaat werkt.
• Er groot vertrouwen is in vakmanschap collega’s, de organisatie en genomen crisismaatregelen. Medewerkers helpen elkaar en passen zich snel aan.
• Collega’s actief verantwoordelijkheid nemen om zaken in goede banen te leiden.
• De informatievoorziening op orde is en de digitale infrastructuur goed functioneert.

Daarnaast zag men ook verbeterpunten/ lessen zoals:

• Meer ruimte en vertrouwen geven aan medewerkers.
• Verantwoordelijkheden lager in de organisatie leggen door loslaten!
• Meer ruimte bieden in regels door: regels/kaders op hoofdlijnen opstellen, vertrouwen op de invulling ervan door medewerkers.
• Gezamenlijke focus, het hogere doel laten prevaleren en gevoel voor urgentie: scherpere keuzes maken, minder tegelijk doen en zo snelheid in resultaten vergroten.
• Openstaan voor verrassende keuzes.

Deze lessen zijn tevens in andere situaties toepasbaar.

Daarnaast heeft de Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR) in samenwerking met de gemeente Rotterdam onderzoek gedaan (https://www.eur.nl/media/93025) naar de ervaringen van Werken bij de gemeente Rotterdam tijdens de Coronacrisis. Op basis van de onderzoeksresultaten van 5 peilingen onder de medewerkers van de gemeente heeft de gemeente Rotterdam diverse maatregelen genomen om hun medewerkers voldoende te ondersteunen. Zoals het faciliteren van bureaustoelen, laptops, het creëren van een veilige online omgeving om effectief te kunnen blijven (samen)werken. Maar ook zoeken naar manieren om online het sociale contact en de interactie tussen collega’s te vergroten. Een mooi voorbeeld van veerkrachtig samenwerken die naast waardevolle inzichten voor de gemeente ook wetenschappelijke inzichten opleverde voor de EUR.

 

Opzetten van de GGD corona-organisatie

In een periode van niet eens een jaar is een organisatie van 1.500 mensen uit de grond gestampt. Een enorme operatie waar niet alles in een keer goed gaat. Bij het opkomen van de tweede coronagolf heeft men geput uit de ervaringen uit de eerste golf. Onder andere door na te gaan wat de nieuwe werkelijkheid met de betrokkenen deed, voortschrijdend inzicht mee te nemen en wat er nog (meer) zou helpen in het aangaan van de tweede golf.

Deze ervaringen zijn vertaald naar aanbevelingen en aandachtspunten voor de corona-organisatie. Enkele van de leerpunten zijn:

• Forward thinking: maak gebruik van groepsdynamica, collectieve intelligentie en ideeontwikkeling om medewerkers en burgers meer te betrekken bij het bestrijden van een crisis. De Rotterdammers en medewerkers zijn een bron voor forward thinking.
• Leeg huis: de continu aan verandering onderhevige risico’s en dreigingen vragen om een optimaal wendbare crisisorganisatie, die bestuurlijk en operationeel snel en slagvaardig kan handelen. Houd in de gemeentelijke systemen een lege ‘slapende’ crisisorganisatie intact voor elke crisis, die zich mogelijk gaat afspelen.
• Topsport: werken tijdens een crisis is topsport en vraagt om vakbekwame mensen met scherpte en focus op hun taak. De crisismanagers en medewerkers zouden hierbij maximaal door de organisatie ondersteund moeten worden.
• Wasstraat: zorg dat nieuwe medewerkers buiten het operationele onderdeel worden klaargestoomd op generieke aspecten. Zo zijn ze direct inzetbaar, hebben ze belangrijke basiskennis op zak en vragen minder inwerkcapaciteit vanuit de frontlinie.
• Media als instrument: een wekelijkse digitale zeepkist of minivlog door het management is heel waardevol. Blik terug en kijk vooruit op een wekelijks vast moment.

Veel van deze adviezen zijn generiek van aard en goed toepasbaar bij de aanpak van toekomstige crisissituaties.

 

Opzetten van de Tozo organisatie

De Tijdelijke Overbruggingsregeling voor zelfstandig ondernemers (Tozo) is een van de coronaregelingen die is opgezet om het inkomensverlies bij ondernemers op te vangen. De crisis en lockdown zorgden voor het plots wegvallen van inkomsten bij veel ondernemers waardoor er snel moest worden gestart met de uitvoering terwijl de regels voor de uitvoering voor een groot deel nog moesten worden vastgesteld. Door de coronacrisis is het belang van verdergaande digitalisering van de dienstverlening in korte tijd sterk zichtbaar geworden. Het grote aantal Tozo-aanvragen (46.000 in 2020) heeft de organisatie in positieve zin gedwongen om meer in te zetten op geautomatiseerde verwerking van besluiten. Waar er eerst 4 uur nodig was om een aanvraag af te handelen, was na digitalisering nog maar 17 minuten nodig. Dit zorgde ervoor dat ondernemers binnen vier weken de uitkering op hun rekening hadden staan. Daarnaast zijn goede afspraken met de rijksoverheid gemaakt om te regeling snel maar gecontroleerd uit te kunnen voeren. Enkele voorbeelden van zaken die anders zijn aangepakt en die als voorbeeld dienen voor andere processen:

• Er is gewerkt met robotjes om een groot deel van de verwerking te kunnen automatiseren en handmatige werkzaamheden te vervangen.
• Een deel van de te verwerken aanvragen is ‘in de markt gezet’. Via een contract met een externe partij is de complete behandeling van de aanvragen tegen stuksprijs uitbesteed.
• We hebben gewerkt vanuit het vertrouwen in de burger. Op basis van risico-inschattingen en controle achteraf was het mogelijk om minder bewijsstukken uit te vragen.

Door deze aanpak is het gelukt om veel Tozo-aanvragen binnen de wettelijke termijnen af te handelen en kon er snel inkomenszekerheid worden geboden.

Toch zijn er in een crisis ook ontwikkelingen waarop met latere kennis of inzicht op een andere manier had kunnen worden ingespeeld. Vanwege het risico op een mogelijke exponentiele toename van het aantal patiënten zijn er in maart 2020 in Rotterdam (Ahoy) en Maastricht (MECC) met spoed noodhospitalen opgezet als tijdelijke zorglocatie voor corona-patiënten. Doordat de ziekenhuizen de toestroom van patiënten uiteindelijk nog aan konden zijn deze noodvoorzieningen (gelukkig) niet nodig geweest.

Naast de verschillende evaluaties die tijdens de crisis zijn uitgevoerd worden er ook andere onderzoeken naar de werkwijze tijdens de coronacrisis uitgevoerd en voorbereid. Concern Auditing heeft in januari 2022 een onderzoek afgerond naar de interne succesfactoren in het werken tijdens de Coronacrisis en hoe we deze vast kunnen houden. Daarnaast staat bij de Rekenkamer Rotterdam in 2022 het onderzoek Aanpak coronacrisis gepland. Bij een volgende crisis zullen de ervaringen en lessen uit deze onderzoeken, waar toepasbaar zeker worden meegenomen.

Conclusie

Iedere crisis is uniek en vraagt om maatwerk. Samenvattend kan worden gezegd dat de gemeente snel en flexibel heeft ingespeeld op de snelle en ingrijpende veranderingen als gevolg van Covid-19. De speciale crisisorganisatie met regieteams en eigen aandachtsgebieden zorgden voor een gerichte aanpak met uiteenlopende programma’s om de gemeente Rotterdam, haar burgers en ondernemers door de crisis heen te leiden, de gevolgen te minimaliseren en reeds tijdens de crisis te werken aan een herstelplan.

Daarnaast is er snel gereageerd op verzoeken van de rijksoverheid en zijn er ondanks de hindernissen van de maatregelen in korte tijd uitvoeringsorganisaties bij de GGD en Tozo opgezet. Tevens zijn mogelijkheden aangegrepen om vernieuwingen in te voeren en in te spelen op een veranderende maatschappij waarin bijvoorbeeld digitale contacten met doelgroepen en hybride werken een realiteit zijn.

Financiële effecten

De baten en lasten van de gemeente zijn in 2021 wederom beïnvloed door de coronacrisis. Deels door de uitbreiding van activiteiten zoals bij de GGD en Tozo en deels door het terugvallen van baten en het verlenen van noodsteun. Onderwerpen die door de coronacrisis in 2021 eveneens werden beïnvloed zijn de parkeeropbrengsten, logiesbelasting, de uitgaven voor maatschappelijke opvang, de verwerkingskosten afval, begeleiding werkzoekenden, noodsteun Sport en Cultuur (herstart en herstel) en meer bijzondere bijstand en coronalasten armoede.

De Covid-19 gerelateerde lasten van de GGD en de veiligheidsregio liepen in 2021 sterk op ten opzichte van 2020 (€ 164 mln in 2021 tegenover € 70 mln in 2020), mede door de kosten van de vaccinatiecampagnes en doorlopende activiteiten zoals testen en contactonderzoek. Deze kosten worden volledig door het rijk gecompenseerd.

Daarnaast zijn er ook onderbestedingen. Zo zijn de facilitaire, project- en onderhoudskosten van de gemeente lager dan begroot doordat de gemeentelijke panden minder worden gebruikt. Vanwege de maatregelen, tekorten aan capaciteit of beschikbare materialen bij leveranciers zijn activiteiten (zoals vervangingsinvesteringen) niet of later uitgevoerd. Voor een deel geldt dat de uitvoering van deze activiteiten en de daarvoor benodigde middelen (via bestemmingsvoorstellen) worden doorgeschoven naar 2022. Ook een deel van de ontvangen compensatie zoals een deel van de noodsteun voor cultuur en voor TONK wordt via bestemmingsreserves gereserveerd vanwege aanhoudende coronamaatregelen of doordat de afwikkeling doorloopt in 2022.

De belangrijkste financiële effecten in 2021 worden weergegeven in het onderstaande overzicht. Dit blijft een indicatie doordat afwijkingen niet altijd zuiver zijn te herleiden tot Covid-19 of andere oorzaken.

De extra lasten en lager uitvallende baten als gevolg van de coronacrisis worden gedekt door compensatiemaatregelen vanuit het Rijk. In 2022 zal de compensatie voor de inkomstenderving (zoals voor logiesbelasting en parkeren – verwachting € 25,1 mln) worden vastgesteld op basis van de vastgestelde jaarrekeningcijfers 2021.

Mede als gevolg van de lager uitvallende lasten en onderbestedingen (uitstel van kosten, niet kunnen invullen posities) resulteert er in 2021, uitgaande van de rijkscompensatie een positief totaal effect.

 

Financiële risico’s

Voor het jaar 2020 en 2021 zijn de financiële nadelige effecten als gevolg van Covid-19 voor de gemeentelijke financiën grotendeels gecompenseerd vanuit het Rijk. Het blijft echter onzeker hoe het virus zich zal ontwikkelen en of er maatregelen nodig zijn om de volksgezondheid te beschermen.

Daarnaast is onduidelijk of het Rijk op enig moment gaat besluiten om te bezuinigen, om de schuldenlast van de Nederlandse overheid te beperken. Dit kan een negatief effect hebben op de baten van de gemeente uit het Gemeentefonds.  

Door de gemeente zijn in 2020 regelingen en betalingsregelingen getroffen voor ondernemers die door de coronacrisis in de problemen kwamen. Vanwege de coronaondersteuning is er in 2021 nog geen stijging in het aantal faillissementen te zien. Maar de verwachting is dat deze stijging in 2022 zal plaatsvinden als de coronaondersteuning vanuit de rijksoverheid wordt stopgezet. Om deze reden is er in 2021 besloten tot een extra dotatie aan de voorziening dubieuze debiteuren van € 0,7 mln.

Verwachtingen voor 2022 en verder

In Europa “is het aannemelijk dat het einde van de pandemie nadert,” zegt dr. Hans Kluge, Regionaal Directeur van WHO voor Europa (bron: Regionaal Informatiecentrum van de Verenigde Naties d.d. 27 januari 2022). "Na de omikrongolf zal er enige tijd sprake zijn van wereldwijde immuniteit”, zowel dankzij het vaccin als door immuniteit na besmetting en een afname van het aantal besmettingen als gevolg van de seizoengebondenheid van het virus. Het virus heeft echter meer dan eens verrast. We moeten dus heel voorzichtig blijven,” voegde hij eraan toe.

In diverse landen passen de overheden hun beleid aan op de verwachte blijvende aanwezigheid van Covid-19. “Corona gaat niet meer weg. We moeten leren leven met dit virus.”, geeft minister Kuipers van Volksgezondheid in januari 2022 aan. “We moeten langetermijnbeleid gaan maken, om de doodeenvoudige reden dat dit niet meer weggaat.”

Het plan is om Nederland stapsgewijs weer open te laten gaan en om de regels maar ook de steunmaatregelen af te bouwen. Dit betekent dat veel speciale coronaregelingen worden beëindigd: “Met de versoepeling van de coronamaatregelen en de positieve economische vooruitzichten hebben ondernemers weer de kans om zonder beperkingen te ondernemen. Dat betekent ook dat er na twee jaar een einde komt aan de steunpakketten. Mede dankzij de financiële steun aan getroffen werkgevers en werknemers draait de economie volop en is de werkloosheid zeer laag. Omdat de contact beperkende maatregelen aflopen is generieke coronasteun niet meer nodig.” (bron: Nieuwsbericht Rijksoverheid d.d. 25 februari 2022).

Toch is er nog voorzichtigheid geboden. De afgelopen jaren heeft het coronavirus bewezen grillig te zijn. “Het is gevaarlijk om aan te nemen dat omikron de laatste variant zal zijn of om te spreken over het einde van de pandemie,” aangezien de omstandigheden “ideaal” zijn voor andere varianten die over de hele wereld opduiken, aldus Tedros Adhanom Ghebreyesus, Algemeen Directeur van de WHO (bron: Regionaal Informatiecentrum van de Verenigde Naties d.d. 27 januari 2022).

Er liggen uitdagingen maar er zijn ook kansen. Rotterdam is altijd in ontwikkeling. Met alle (inter)nationale ontwikkelingen en de positie van Rotterdam is het noodzaak om in beweging te blijven, te anticiperen op wat nodig is (bron: Bestuurlijke eindverantwoording college Rotterdam 2018-2022). Dat zal zo blijven en dat moet ook, zeker wanneer de wens is om voorop te lopen in de grote transities naar toekomstbestendige energieopwekking en circulaire economie. Waar kansen liggen voor werkgelegenheid en duurzame groei: groei die bijdraagt aan een duurzame samenleving en aan economische vooruitgang. Groei die bijdraagt aan het welzijn van alle Rotterdammers. Uit het wijkprofiel is gebleken dat de coronapandemie alle Rotterdammers heeft geraakt, maar in wijken met een lagere sociale en veiligheidsindex wat harder aan is gekomen. Dat behoeft aandacht.

Daarbij is het ook zaak om oog te hebben voor de samenhang in de stad, om vertrouwen te houden in elkaar en in de toekomst. Dit sluit aan bij de 'Staat van de Stad' waarbij het brede welvaartsbegrip wordt gebruikt als het uitgangspunt evenals in de Monitor Brede Welvaart van het CBS. Het zijn grote opgaven, die in een door corona nog steeds onzekere tijd, moeten worden opgepakt. Het goede nieuws is dat we dit samen doen met een veerkrachtige stad: er leven talrijke ideeën onder bedrijven, burgers en beleidsmakers om de Rotterdamse economie, leefomgeving en infrastructuur een meer duurzame toekomst te bieden.

Voor 2022 en verder blijven we dus te maken hebben met een onzeker beeld. Covid-19 gaat naar verwachting niet meer weg. Er zijn vaccins beschikbaar, maar het blijft onduidelijk hoe het virus zich zal ontwikkelen en of deze opnieuw een gevaar kan gaan vormen voor de volksgezondheid.

De focus van de gemeente Rotterdam blijft ondertussen liggen op het doorzetten van de ingeslagen weg zoals met “Rotterdam. Sterker door.” en het stimuleren van herstel van de economie en de sociale gevolgen van 2 jaar coronacrisis.

Rotterdam heeft getoond slagvaardig te zijn en zich snel aan te passen indien dat noodzakelijk is. We sorteren voor op kansrijke, toekomstbestendige ontwikkelingen voor onze stad en zorgen ervoor dat we wendbaar zijn als er zich onverwacht nieuwe ontwikkelingen voordoen.