Gezond010: het akkoord

In januari 2020 heeft de raad Gezond010: het akkoord vastgesteld, de Rotterdamse uitwerking van het landelijk preventieakkoord plus het gezondheidsbeleid 2020-2024. 2021 is het tweede jaar van het akkoord. Kort na vaststelling van het akkoord werden beperkende maatregelen afgekondigd i.v.m. COVID-19 waardoor een andere koers gevaren moest worden. Veel evenementen/activiteiten zijn afgelast, op een alternatieve manier ingevuld (digitaal) of uitgesteld vanwege de genomen maatregelen of andere prioriteiten bij het medisch/sociaal domein.

In 2021 gelden nog steeds beperkende maatregelen en dat heeft zeker effect op de uitvoering en implementatie, maar biedt juist ook kansen en heeft bepaalde ontwikkelingen in een versnelling gebracht. Dit geldt bijvoorbeeld voor het gebruik van eHealth. Organisaties zijn gedwongen op afstand van hun cliënten te werken met inzet van digitale middelen. Hoewel deze manier van werken niet voor iedereen haalbaar of gewenst is, zien we dat veel organisaties eHealth omarmen. De maatregelen tijdens de COVID-19 uitbraak hebben een weerslag gehad op de mentale gezondheid van jongeren. Laagdrempelige preventieve (online) ondersteuning bij mentale gezondheid heeft hierdoor een vlucht genomen. Tot slot is het van belang om de aandacht voor preventie en leefstijl te benoemen. Tijdens de coronacrisis zijn veel mensen met overgewicht of een slechte leefstijl in het ziekenhuis beland. Dit heeft geleid tot meer aandacht voor preventie en het bevorderen van een gezonde leefstijl. Deze nieuwe energie zorgt in 2021 ook voor extra incidentele middelen waarmee meer preventieve inzet gepleegd kan worden voor meer gezondere Rotterdammers:

In 2021:

• Hebben Rotterdammers o.a. de keuze uit twee collectieve zorgverzekeringen. Het VGZ Rotterdampakket voor de lagere inkomens en het VGZ Rotterdampakket Compact. In beide gevallen hebben verzekerden een extra vergoedingen in hun preventiebudget. Bijvoorbeeld een cursus om beter om te gaan met stress of om beter te slapen. Per jaar is dit budget bij het VGZ Rotterdampakket € 400 en bij het VGZ Rotterdampakket Compact: € 200.
• Is de regionale samenwerkingsagenda ondertekend met het zorgkantoor voor de regio. Gemeenten Rotterdam, Capelle a/d IJssel en Krimpen a/d IJssel en Zilveren Kruis slaan de handen ineen om de juiste zorg en ondersteuning op de juiste plek te organiseren voor haar inwoners.
• Zijn er Fitfestivals 55+ in de gebieden. Op de Fitfestivals 55+ kunnen ouderen gezondheidstesten en activiteiten doen, die te maken hebben met gezond eten en drinken, bewegen, zingeving en slimme technologie (eHealth) voor het dagelijks leven.
• Zijn 23 projecten in het kader van de subsidieregeling Digideal010 in uitvoering met een totale waarde van 2 miljoen euro. De projecten dragen bij aan een verbetering van de doelmatigheid en kwaliteit van zorg en ondersteuning van kwetsbare doelgroepen.
• Geeft de gemeente Rotterdam het goede voorbeeld en worden steeds meer gemeentelijke locaties geheel rookvrij. Voor bewoners, scholen en sportverenigingen en instellingen wordt het makkelijker gemaakt om een rookvrije plek al dan niet in de openbare ruimte te claimen. Er komen meer rookvrije entrees van wachtruimten voor RET tram- en busbestuurders en -controleurs;
• Vinden er wederom Webinars plaats voor en met de partners van Gezond010 over het vergroten van impact door samen te werken. Ook werken partners in de diverse ‘satellieten’ rond de thema’s groen, mentale gezondheid, voedselomgeving samen met de gemeente om de gezondheid van Rotterdammers te bevorderen.
• Is het preventieve aanbod bij ondersteuning van mentale gezondheid voor jongvolwassenen uitgebreid en beter toegankelijk gemaakt via partners van het netwerk Gezond010.
• Zijn er via het starten van experimenten stappen gezet bij het tegengaan van ongezond voedselaanbod in de stad (w.o. fastfood) onder andere via Citydeal. Het voedselaanbod in meer ziekenhuizen, Huizen van de Wijk en zorglocaties is verbeterd.
• Zijn er in 3 wijken wijkpreventieketens ingericht in samenwerking met de zorgverzekeraar Zilveren Kruis en partners uit het medische en sociale domein.
• Is het factorenmodel 0-99+ gereed en wordt het ingezet voor een impactgedreven gezondheidsbeleid.
• Zijn eHealth, de wijkpreventieketen en de samenwerking medisch sociaal domein definitief geborgd via de aanbestedingen en daarmee in de aanstaande welzijnsopdrachten in het kader van het beleidsplan ‘Heel de stad’.
• Zijn er 500 rotterdammers bereikt met een persoonlijke gezondheidscheck in samenwerking met BENU apotheken, Smart Vitaal/Wmo Radar en &Niped en Active Living.

Collectieve preventie en publieke gezondheid

De coronapandemie heeft het belang van de publieke gezondheid en een gezonde leefstijl onderstreept. Voor bereikbare, betaalbare en kwalitatief goede ondersteuning en zorg voor alle inwoners van Rotterdam-Rijnmond ook in de toekomst, is investeren in collectieve preventie van belang. De GGD zet daarom in op:

1. Het coördineren van de regionale preventie-infrastructuur, waarbij regionale kennisuitwisseling plaatsvindt tussen betrokken partijen. Daarnaast kan de GGD een rol spelen als matchmaker tussen vraag en aanbod op het gebied van preventie.
2. Het ontwikkelen van een kennisagenda rondom preventie met regionale partners, waarbij bijvoorbeeld de effectiviteit van de preventie-initiatieven wordt onderzocht en inzichtelijk wordt gemaakt.
3. Datagedreven werken met een robuuste digitale infrastructuur als basis.

Kinderen gezond, veilig en kansrijk op laten groeien tot zelfstandige, zelfredzame en participerende burgers

Hoe doen we dat? Rotterdammers werken in de eerste plaats zelf aan hun gezondheid. De gemeente stimuleert, ondersteunt en beschermt hen waar nodig. Voor de bevordering van de gezondheid en het veilig en kansrijk opgroeien van kinderen en jongeren voert CJG Rijnmond de wettelijke basistaak jeugdgezondheidszorg (JGZ) uit.

Vanwege de coronamaatregelen staan de afspraken over de uitvoering van deze basistaak JGZ onder druk. Deze basistaak richt zich op alle kinderen van 0 tot 18 jaar. Het bereik op de doelgroep 4-18 lag in 2020 door de coronamaatregelen ruim beneden het afgesproken minimum van 95%.  En ook in 2021 zijn de lockdown en sluiting van de VO-schoollocaties belemmerend geweest voor het bereiken van de schoolgaande jeugd. CJG Rijnmond heeft in afstemming met de gemeente prioriteit gelegd bij de doelgroep 0-4 jaar en alle kinderen en hun gezinnen die door CJG worden aangemerkt als aandachtkinderen en risicokinderen (in deze uitsnede zit ook de doelgroep kwetsbare kinderen ikv de coronamaatregelen). Dit betekent dat de meeste consulten 0-4 jaar gewoon doorgaan en de consulten 4-18 plaatsvinden aan de hand van risicosignalen van ouders zelf, scholen en netwerkpartners. We hebben te maken gehad met sluiting van scholen op verschillende momenten. Ook nu de scholen weer open zijn en ook weer wordt ingezet op het bereik van de doelgroep 4-18 jaar via de aanwezigheid van de JGZ op scholen en de reguliere contactmomenten JGZ voor groep 2, groep 7 en VO2, zien we dat het soms nodig is voor het CJG om op een andere manier te werken. Niet op alle scholen is fysieke aanwezigheid mogelijk en niet alle scholen geven in deze situatie prioriteit aan het meewerken aan de vragenlijsten van de JGZ. CJG Rijnmond blijft wel voor alle scholen beschikbaar rondom zorgleerlingen in de vorm van overleg en afstemming of een extra contactmoment. In doelgroep schoolgaande kinderen zijn dus niet alle kinderen in beeld gebracht maar wel de meest kwetsbare.

Ook in 2021 ligt de prioriteit bij de doelgroep 0-4 en de kwetsbare kinderen en gezinnen en wordt het bereik van de leeftijdsgroep 4-18 jaar tot nu toe niet gehaald. CJG Rijnmond werkt aan het in kaart brengen van mogelijkheden om ook de doelgroep 4-18 jaar meer te kunnen bereiken binnen de bestaande omstandigheden en verwacht op dit moment in het tweede halfjaar van 2021 nog een inhaalslag te kunnen doen onder deze leeftijdsgroep, mits de versoepelingen dit toestaan.

CJG

Door de coronamaatregelen heeft het CJG sinds 2020 haar dienstverlening in aangepaste vorm moeten uitvoeren. De nadruk is hierbij komen te liggen op het zoveel mogelijk voldoen aan het Landelijk Professioneel Kader en de wettelijke taken en de doelgroep 0-4 jaar. Ook heeft het CJG zich ingezet voor de kwetsbare kinderen en gezinnen. De dienstverlening is noodgedwongen aangepast aan de omstandigheden en de coronamaatregelen bieden inzicht in voor welke activiteiten fysiek contact nodig is en welke activiteiten (ook) op een andere manier of op een ander moment aangeboden kunnen worden. Deze gewijzigde dienstverlening moet nog nader worden geëvalueerd en de ervaringen en resultaten van de evaluatie zullen meegenomen worden in de verdere ontwikkeling van de dienstverlening. Om het bereik JGZ ondanks corona te kunnen blijven realiseren zullen een aantal prestaties uit het aanvullende pakket opnieuw niet of beperkt worden uitgevoerd in 2021. De focus in 2021 ligt onverminderd op de contactmomenten en vaccinaties voor de doelgroep 0-4 jaar en de extra consulten voor alle kinderen en hun gezinnen die door CJG worden aangemerkt als aandachts- en risicokinderen én de kinderen en gezinnen waarover risicosignalen zijn van ouders, scholen en netwerkpartners. Voor de tweede helft van 2021 en voor 2022 ontwikkelt het CJG in afstemming met de gemeente een aanpak om de basis voor de doelgroep 0-18 jaar weer op orde te krijgen en worden afspraken gemaakt aangaande de haalbaarheid van het aanvullende pakket.  Op dit moment is de verwachting dat deze afspraken binnen de bestaande begroting kunnen worden gemaakt, door eventuele verschuivingen binnen de budgetten.

Vaccinatiegraad voor kinderziektes

De vaccinatiedagen voor de vaccinaties vanaf 9 jaar zijn in 2020 vanwege corona afgezegd en werden in eerste instantie verplaatst naar het najaar. Door het voortduren van de corona maatregelen is ervoor gekozen individuele afspraken te maken om kinderen en jongeren te vaccineren, ook voor de MenACWY-vaccinatie voor 14-jarigen. In het jaar 2021 heeft CJG Rijnmond deze individuele afspraken voortgezet. Een eerste grootschalig vaccinatie moment heeft intussen plaatsgevonden. De opkomst was echter nog tegenvallend. Op dit moment wordt door het CJG de mogelijkheid aangeboden om de gemiste vaccinatie in te halen op een individueel moment. Voor het najaar staat een nieuw grootschalig vaccinatiemoment gepland. Ook bekijkt het CJG de verdere mogelijkheden om binnen de coronamaatregelen zoveel mogelijk mensen te bereiken.  De vaccinatiegraad bij de jonge kinderen lag in 2020 voor alle vaccinaties boven de 90%. Voor de oudere kinderen lag de vaccinatiegraad rond de 84%, met als uitzondering HPV. Hoewel dit percentage gestegen is ten opzichte van eerdere jaren, heeft de HPV-vaccinatie met bijna 43% het laagste bereik. Het CJG beoogt door middel van gerichte aandacht voor de doelgroepen die moeilijk worden bereikt, de vaccinatiegraad te verhogen. Zij doen dit door hun professionals verder te trainen, door te werken met een planbelbureau om mensen te herinneren aan hun afspraken en door cultuur-sensitief te werken. Hiermee zetten zij zich niet alleen in voor niet-westerse gezinnen, maar ook voor gezinnen die op basis van hun geloofs- of levensovertuiging twijfels hebben over vaccineren.

Waarborgen van de kwaliteit van de kinderopvangvoorzieningen

Vanwege de coronamaatregelen is de reguliere kinderopvang gesloten geweest in de periode van 16 december 2020 tot 8 februari 2021. Voor BSO’s gold een sluiting tot 19 april 2021. In die periode was er alleen noodopvang voor kinderen van ouders met cruciale functies en kwetsbare kinderen.

Als gevolg van de sluiting en vervolgens de (gedeeltelijke) heropening van de kinderopvang is het door de GGD Rotterdam-Rijnmond in onze opdracht uitgevoerde toezicht aangepast. In de periode dat de kinderopvang gesloten was, is het toezicht, net als tijdens de eerste lockdown, signaalgestuurd en volgens het ‘vinger-aan-de-pols’-principe uitgevoerd, in overeenstemming met de landelijke richtlijnen van de GGD GHOR. Vanaf medio februari resp. tweede helft april 2021 heeft de GGD het reguliere toezicht aangepast hervat.

Vanwege de beperkingen waarmee het toezicht op kinderopvang als gevolg van corona in de eerste helft van het jaar is geconfronteerd, verwachtte de GGD tot en met december 2021 tussen de 75 en 80% van de ingekochte inspecties te kunnen uitvoeren. Het Algemeen Bestuur van de GGD Rotterdam-Rijnmond heeft vervolgens besloten dat de toezichthouders vanaf 1 juli 2021 wel alle nog niet bezochte locaties inspecteren, maar bij het bezoek in principe een beperkte set aan inspectie-items hanteren (dus minder tijd per locatie besteden). Op die manier kan toch worden voldaan aan de wettelijke eis om jaarlijks alle locaties te laten inspecteren.

Programma-organisatie corona GGD/GHOR

De GGD/GHOR Rotterdam-Rijnmond is sinds januari 2020 actief in de monitoring en bestrijding rondom het coronavirus. De GGD en de GHOR zijn belast met de taken rondom infectieziektebestrijding, in het bijzonder zicht op het virus, bescherming van de kwetsbaren en zorg continuïteit. Medio 2020 is een duurzaam en tijdelijk programma corona naast de bestaande organisatie gevormd die de werkzaamheden rondom corona uitvoert. De reguliere GGD-organisatie heeft daarmee haar handen vrij voor niet-corona gerelateerde activiteiten. De ervaringen uit de corona programmaorganisatie bieden inzichten voor het adequaat opvangen van toekomstige epidemieën of pandemieën en bieden de bouwstenen voor een bredere meer robuuste infrastructuur voor publieke gezondheid en collectieve preventie. De GGD-organisatie en GHOR-organisatie in Rotterdam Rijnmond en samenwerkingspartners nemen deze ervaringen mee in de reguliere organisaties.

Een uitgebreide beschrijving van de crisisstructuur binnen Rotterdam-Rijnmond en het besluitvormingsproces is terug te vinden in het ‘Third Impression Report Coronavirus Rotterdam-Rijnmond’. De werkzaamheden van de programma organisatie GGD-GHOR in het kader van corona worden hieronder verder toegelicht.

De Programmaorganisatie GGD-GHOR is een tijdelijke programmastructuur, belast met de infectieziektebestrijding rondom het coronavirus. Dit programma is ontstaan vanuit de samenwerking tussen regiogemeenten, de GGD, de GHOR en de VRR en is opgericht om de periode te overbruggen van de pandemische fase van Corona naar een meer reguliere endemische fase. Er werken in april 2021 rond de 4000 mensen (inclusief alle oproepkrachten met oog op opschaling) binnen de corona-organisatie. De programma organisatie besteedt extra aandacht aan het opsporen van het virus, het bestrijden van uitbraken, het beschermen van kwetsbare groepen, locaties en gebeurtenissen en zorg continuïteit. Dit wordt bereikt met de werkzaamheden die de GGD en GHOR al deden, maar gericht op corona:

• Snel en effectief corona-uitbraken opsporen en bestrijden (testen, traceren, isoleren, rapporteren, vaccineren), onder andere door:
  • Testen om zicht te krijgen op het aantal besmettingen.
  • Bron- en contactonderzoeken om zicht te krijgen op de verspreiding van het virus en zo verdere verspreiding te voorkomen.
  • Vaccineren om de bevolking te beschermen en het virus te bestrijden.
• Monitoring en bewaking van de zorgcontinuïteit binnen het zorgnetwerk.
• Advies over de corona-aanpak uitbrengen aan diverse stakeholders en samenwerkingspartners.
• Snel kunnen op- en afschalen wanneer de situatie daar om vraagt.
• Eenduidige afstemming van de communicatiestrategie, -middelen en -boodschappen met diverse stakeholders, gemeenten en samenwerkingspartners.

Het jaar 2021 staat met name in het teken van vaccineren, testen en bron- en contactonderzoeken. In het eerste kwartaal zijn meerdere vaccinatielocaties geopend. Wat door de GGD wordt ontvangen aan vaccins, wordt tijdig geprikt. Tegelijk wordt er getest in de teststraten. In de loop van het najaar is de capaciteit voor het testen afgeschaald en is o.a. aan de hand van data bepaald waar extra testcapaciteit nodig is. Op het hoogtepunt van de vaccinatiecampagne waren er 14 grootschalige vaccinatielocaties open in de regio. In Rotterdam zijn nog wijken waar de vaccinatiegraad achterblijft. Daarom is vanaf september de vaccinatiecampagne gericht op specifieke doelgroepen en fijnmazig vaccineren om alle inwoners zo goed mogelijk de kans te geven een vaccin te halen. Waarbij er nu geprikt kan worden zonder afspraak en er extra ingezet wordt op informatieverstrekking, voorlichting en communicatie. Op dit moment is de vaccinatiegraad van 50+ vergelijkbaar met landelijk.

De meerkosten die de GGD maakt voor de bestrijding van COVID-19 worden door het ministerie VWS vergoed. Het programma corona staat gepland tot 1 juli 2022 of eerder als de ontwikkelingen dit toelaten. Vanaf het 3^e kwartaal wordt gewerkt aan het afbouwen van de programma-organisatie en het laten landen van werkzaamheden in de reguliere GGD en GHOR-organisatie.

De komende periode zal een transitie plaatsvinden naar een uitvoeringsorganisatie die gericht is op testen, traceren en vaccineren. Voor de andere onderdelen van de programma-organisatie wordt een plan uitgewerkt om deze te borgen in de afdeling Publieke Gezondheid van de reguliere gemeentelijke organisatie.

GGD

Het reguliere GGD-werk zoals gezondheid en milieu, TBC-bestrijding, reizigerszorg, technische hygiëne zorg, toezicht kinderopvang en het Centrum Seksuele Gezondheid loopt door. De reguliere meldingen en uitbraken van infectieziekten (hepatitis B, schurft, meningokokken) krijgen aandacht. In de coronapandemie kwamen veel minder uitbraken voor van andere infecties, zoals het norovirus en influenzavirus. Dit komt door verhoogde aandacht en verbeterde uitvoering van infectiepreventie, de enorme media-aandacht voor handhygiëne en door social distancing.

Preventie infrastructuur in de wijken

Het belang van gezondheid en preventie krijgt bij steeds meer partijen erkenning. We gaan ervan uit dat het volgende kabinet substantiële stappen gaat zetten en dat we kunnen rekenen op meer aandacht en inzet op en verankering van gezondheid en preventie bij partijen die hiervoor aan zet zijn; rijksoverheid, gemeenten, zorgpartijen, zorgverzekeraars, bedrijfsleven en GGD’en. We gaan met het medisch domein gezamenlijk de ‘beweging naar voren’ stimuleren; een beweging ‘de zorg uit’ in plaats van ‘de zorg in’. Een goede preventieve infrastructuur is voor deze beweging onontbeerlijk. Als professionals in de 0e, 1e en 2e lijnszorg elkaar beter weten te vinden en met een brede, preventieve blik naar Rotterdammers kijken kan inzet van (te) zware zorg voorkomen worden. Zo kunnen meer Rotterdammers met een zorg- of ondersteuningsvraag stappen zetten naar een gezonder, zelfstandiger en gelukkiger leven. We starten in 2022 met het opzetten van de gewenste structuren in 3 wijken.

Strategietraject GGD van de toekomst

De coronapandemie heeft ertoe geleid dat het regionale en nationale krachtenveld rondom publieke gezondheid en ook de rol van de GGD significant is veranderd. Naast landelijke heroriëntatie, is er ook regionale heroriëntatie gewenst op de taken en positionering van de GGD Rotterdam-Rijnmond (hierna GGD-RR). Hiertoe is de GGD-RR het strategietraject ‘GGD 3.0’ doorlopen.

De coronacrisis en de gevolgen van de bezuinigingen op de publieke gezondheidszorg in de laatste decennia, laten zien dat het anders moet:

• Er is noodzaak aan een slagvaardige, lerende en schaalbare crisisorganisatie voor o.a. de bestrijding van infectieziekten.
• Er is een publieke gezondheidsstructuur nodig, die in governance en financiering ruimte biedt om in te zetten op bescherming, preventie en het stimuleren van gezonde leefstijl en gezonde leefomgeving waarbij een integrale digitale strategie onontbeerlijk is.
• Er moet ruimte zijn en blijven voor lokaal maatwerk en de steeds belangrijker wordende regionale inzet met zorgpartners.

Er worden door de GGD veel extra kosten gemaakt om het coronavirus in te dammen. Of het dit jaar lukt om met vaccinaties het virus in te dammen dan wel uit te roeien is onzeker. Dat zal in de toekomst moeten blijken. Dit maakt het moeilijk voorspellingen te doen voor 2021-2024. Zeker is dat meer middelen nodig zijn als we invulling willen geven aan een goede infrastructuur zoals geschetst.

Landelijk wordt naast de discussie inzake governance ook de discussie gevoerd over extra inzet op publieke gezondheid in de breedte, zowel op gezondheidsbevordering als op gezondheidsbescherming. De vertaling hiervan voor onze regionale GGD zal zijn weerslag krijgen in het koersdocument GGD 3.0. Het is de verwachting dat de begroting er vanaf 2023 anders uit komt te zien, als gevolg van landelijke en regionale heroriëntatie op de taken en positionering van de GGD.

De gemeente bewaakt en bevordert de gezondheid van haar bewoners en grijpt, indien nodig, in om de gezondheid te beschermen.

Rotterdammers werken in de eerste plaats zelf aan hun gezondheid. De gemeente stimuleert, ondersteunt en beschermt hen waar nodig. Dit doet de gemeente samen met tal van partners. Onder dit taakveld vallen de taken van de GGD op het gebied van gezondheidsbescherming, de jeugdgezondheidszorg van de Centra Jeugd en Gezin, en de gemeentelijke gezondheidspreventie.

Het taakveld omvat de taken waarvoor de gemeente verantwoordelijk is met betrekking tot de uitvoering van de wettelijke taken op het gebied van gezondheidsbescherming, de jeugdgezondheidszorg en de gezondheidsbevordering.