Gezond010: het akkoord
In januari 2020 heeft de raad ‘Gezond010: het akkoord’ vastgesteld, de Rotterdamse uitwerking van het landelijk preventieakkoord plus het gezondheidsbeleid 2020-2024. 2021 is het tweede jaar van het akkoord. Kort na vaststelling van het akkoord werden beperkende maatregelen afgekondigd vanwege COVID-19 waardoor een andere koers gevaren moest worden. Veel evenementen en activiteiten zijn afgelast, op een alternatieve manier ingevuld (digitaal) of uitgesteld vanwege de genomen maatregelen of andere prioriteiten bij het medisch/sociaal domein.
In 2021 golden nog steeds beperkende maatregelen en dat heeft zeker effect op de uitvoering en implementatie, maar biedt tegelijkertijd ook kansen en heeft bepaalde ontwikkelingen in een versnelling gebracht. Dit geldt bijvoorbeeld voor het gebruik van eHealth. Organisaties zijn gedwongen op afstand van hun cliënten te werken met inzet van digitale middelen. Hoewel deze manier van werken niet voor iedereen haalbaar of gewenst is, zien we dat veel organisaties eHealth omarmen. De maatregelen tijdens de COVID-19 uitbraak hebben een weerslag gehad op de mentale gezondheid van onder andere jongeren. Laagdrempelige preventieve (online) ondersteuning bij mentale gezondheid heeft hierdoor een vlucht genomen. Tot slot is het van belang om de aandacht voor preventie en leefstijl te benoemen. Tijdens de coronacrisis zijn veel mensen met overgewicht of een slechte leefstijl in het ziekenhuis beland. Dit heeft geleid tot meer aandacht voor preventie en het bevorderen van een gezonde leefstijl. Deze nieuwe energie zorgt in 2021 ook voor extra incidentele middelen waarmee meer preventieve inzet gepleegd kan worden voor meer gezondere Rotterdammers.

In 2021:

• Hebben Rotterdammers onder andere de keuze uit twee collectieve zorgverzekeringen. Het VGZ Rotterdampakket voor de lagere inkomens en het VGZ Rotterdampakket Compact. In beide gevallen hebben verzekerden een extra vergoedingen in hun preventiebudget, bijvoorbeeld een cursus om beter om te gaan met stress of om beter te slapen. Per jaar is dit budget bij het VGZ Rotterdampakket € 400 en bij het VGZ Rotterdampakket Compact € 200.
• Is de regionale samenwerkingsagenda ondertekend met het zorgkantoor voor de regio. Gemeenten Rotterdam, Capelle a/d IJssel en Krimpen a/d IJssel en Zilveren Kruis slaan de handen ineen om de juiste zorg en ondersteuning op de juiste plek te organiseren voor haar inwoners.
• Zijn er 6 Fitfestivals 55+ in de gebieden georganiseerd. Op de Fitfestivals 55+ kunnen ouderen gezondheidstesten en activiteiten doen, die te maken hebben met gezond eten en drinken, bewegen, zingeving en slimme technologie (eHealth) voor het dagelijks leven.
• Zijn 23 projecten in het kader van de subsidieregeling Digideal010 in uitvoering met een totale waarde van 2 miljoen euro. De projecten dragen bij aan een verbetering van de doelmatigheid en kwaliteit van zorg en ondersteuning van kwetsbare doelgroepen.
• Sinds 1 juli zijn alle (semi)overheidsgebouwen rookvrij. Voor bewoners, scholen en sportverenigingen en instellingen wordt het makkelijker gemaakt om een rookvrije plek al dan niet in de openbare ruimte te claimen. De entrees van wachtruimten voor RET tram- en busbestuurders en -controleurs zijn eveneens rookvrij. Tevens is begonnen met de aanpak rookvrije tram en bushaltes.
• Vinden er wederom Webinars plaats voor en met de partners van Gezond010 over het vergroten van impact door samen te werken. Ook werken partners in de diverse ‘satellieten’ rond de thema’s groen, mentale gezondheid, voedselomgeving samen met de gemeente om de gezondheid van Rotterdammers te bevorderen.
• Is het preventieve aanbod bij ondersteuning van mentale gezondheid voor jongvolwassenen uitgebreid en beter toegankelijk gemaakt via partners van het netwerk Gezond010 in samenhang met het programma Rotterdam. Sterker door Jongeren.
• Zijn er via het starten van experimenten stappen gezet bij het tegengaan van ongezond voedselaanbod in de stad (w.o. fastfood). Het voedselaanbod in meer ziekenhuizen, Huizen van de Wijk en zorglocaties is verbeterd. Het college ondertekende in het najaar de Citydeal ‘Gezonde en Duurzame voedselomgeving’
• De samenwerking met het Erasmus Universiteit in het kader van Healthy’R is geëvalueerd. Op basis hiervan is de samenwerking verlengd.
• Zijn in 3 wijken wijkpreventieketens in opbouw in samenwerking met de zorgverzekeraar Zilveren Kruis en partners uit het medische en sociale domein.
• Is het factorenmodel 0-99+ gereed en wordt de inzet hiervan voorbereid voor een impactgedreven gezondheidsbeleid.
• Zijn eHealth, de wijkpreventieketen en de samenwerking medisch sociaal domein definitief geborgd via de aanbestedingen en daarmee in de aanstaande welzijnsopdrachten en Wmo-opdrachten in het kader van het beleidsplan ‘Heel de stad’.
• Zijn er 500 rotterdammers bereikt met een persoonlijke gezondheidscheck in samenwerking met BENU apotheken, Smart Vitaal/Wmo Radar en &Niped en Active Living.
• Met het uitvoeringsbudget van het Rijk voor Lokale Preventieakkoorden is de aanpak van obesitas en mentale gezondheid versterkt.

 

GGD
Het reguliere GGD-werk zoals gezondheid en milieu, TBC-bestrijding, reizigerszorg, technische hygiëne zorg, toezicht kinderopvang en het Centrum Seksuele Gezondheid liep door. De reguliere meldingen en uitbraken van infectieziekten (hepatitis B, schurft, meningokokken) kregen aandacht. In het eerste jaar van de coronapandemie kwamen veel minder uitbraken voor van andere infecties, zoals het norovirus en influenzavirus. Dit kwam door verhoogde aandacht en verbeterde uitvoering van infectiepreventie, de enorme media-aandacht voor handhygiëne en door social distancing. In 2021 zagen we weer een lichte toename in andere infectieziekten dan corona ten opzichte van 2020, maar in algemeenheid zijn er minder meldingen van infectieziekten (buiten covid) geweest dan jaren pre-covid. 
 
 

Collectieve preventie en publieke gezondheid
De coronapandemie heeft het belang van de publieke gezondheid en een gezonde leefstijl onderstreept. Voor bereikbare, betaalbare en kwalitatief goede ondersteuning en zorg voor alle inwoners van Rotterdam-Rijnmond ook in de toekomst, is investeren in collectieve preventie van belang. 

 

Bestrijding bijzonder resistente micro-organismen (BRMO)
De regio Rotterdam-Rijnmond draagt bij aan landelijk onderzoek naar resistente bacteriën in verpleeghuizen. Rotterdam-Rijnmond vormt met de regio’s Zuid-Holland Zuid en Zeeland een regionaal zorgnetwerk om aan de hand van 11 VWS doelstellingen te werken aan bestrijding van antibioticaresistentie. Er is van dit netwerk subsidie ontvangen om het Meldpunt voor uitbraken Infectieziekten (MUIZ) door te ontwikkelen, en meer doelgroepen zoals gehandicaptenzorg en thuiszorg, aan te laten sluiten. Een aantal andere GGD’en in Nederland is aangesloten bij MUIZ, of heeft belangstelling dit te doen. De GGD Rotterdam-Rijnmond ondersteunt dit, tegen betaling. Het beheer van MUIZ wordt ondergebracht bij GGD GHOR NL met een daarbij passende governance. 

 

Programma-organisatie GGD/GHOR
De GGD/GHOR Rotterdam-Rijnmond is sinds januari 2020 actief in de monitoring en bestrijding rondom het coronavirus. De GGD en de GHOR zijn belast met de taken rondom infectieziektebestrijding, in het bijzonder zicht op het virus, bescherming van de kwetsbaren en zorg continuïteit. Medio 2020 is een duurzaam en tijdelijk programma corona naast de bestaande organisatie gevormd die de werkzaamheden rondom corona uitvoert. De reguliere GGD-organisatie heeft daarmee haar handen vrij voor niet-corona gerelateerde activiteiten. De ervaringen uit de corona programmaorganisatie bieden inzichten voor het adequaat opvangen van toekomstige epidemieën of pandemieën en bieden de bouwstenen voor een bredere meer robuuste infrastructuur voor publieke gezondheid en collectieve preventie. De GGD-organisatie en GHOR-organisatie in Rotterdam Rijnmond en samenwerkingspartners nemen deze ervaringen mee in de reguliere organisaties. Een uitgebreide beschrijving van de crisisstructuur binnen Rotterdam-Rijnmond en het besluitvormingsproces is terug te vinden in het ‘Third Impression Report Coronavirus Rotterdam-Rijnmond’. De werkzaamheden van de programma organisatie GGD-GHOR in het kader van corona worden hieronder verder toegelicht.

Het jaar 2021 stond met name in het teken van vaccineren, testen en bron- en contactonderzoeken. In het eerste kwartaal zijn meerdere vaccinatielocaties geopend. Wat door de GGD werd ontvangen aan vaccins, werd tijdig geprikt. Tegelijk werd er getest in de teststraten. In de loop van het najaar is de capaciteit voor het testen afgeschaald en is o.a. aan de hand van data bepaald waar extra testcapaciteit nodig was. In Q4 van 2021 liep de testvraag door de toename aan besmettingen enorm op waardoor de testcapaciteit weer is opgeschaald. Sinds het begin van de corona organisatie zijn er 54 testlocaties opgezet in de regio, die bij elkaar 1.721.885 testen hebben afgenomen.
Op het hoogtepunt van de vaccinatiecampagne waren er 14 grootschalige vaccinatielocaties open in de regio. In Rotterdam zijn nog wijken waar de vaccinatiegraad achterblijft. Daarom is medio zomer de vaccinatiecampagne gericht op specifieke doelgroepen en fijnmazig vaccineren om alle inwoners zo goed mogelijk de kans te geven een vaccin te halen. Waarbij er nu geprikt kon worden zonder afspraak en er extra ingezet wordt op informatieverstrekking, voorlichting en communicatie. Samen met diverse partners is het gelukt om de vaccinatiegraad is bepaalde wijken te verhogen. De regionale vaccinatiegraad van 76% (van 1e en 2e prikken) loopt nog wel achter op het Nederlandse gemiddelde. In de regio zijn er sinds het begin van de corona organisatie 58 grootschalige en kleinere vaccinatielocaties opgezet, waar er 1.773.550 prikken zijn gezet (week 3, 2022).
Medio december 2021 kreeg de GGD de opdracht om versneld op te schalen voor de grootschalige boostercampagne. Dit heeft veel gevraagd van de organisatie, met name door de hoeveelheid mensen die moesten worden aangenomen en opgeleid. Uiteindelijk is de opschaling goed verlopen en liep de GGD RR in het begin van januari zelfs voor op de planning qua opschaling. Dit ook met dank aan de samenwerking met vele partners, zoals Defensie, ziekenhuizen, huisartsen, zorginstellingen en het CJG. En daarnaast de tijdelijke afschaling van de reguliere organisatie, zodat personeel van de SOA-poli en TBC ingezet kon worden voor het vaccineren. Tijdens de grootschalige boostercampagne is het fijnmazig vaccineren tijdelijk afgeschaald om capaciteit vrij te maken, dit wordt eind januari 2022 weer opgestart.

De meerkosten die de GGD maakt voor de bestrijding van COVID-19 worden door het ministerie VWS vergoed. Het programma corona staat in ieder geval gepland tot 1 juli 2022, afhankelijk van (landelijke) ontwikkelingen wordt deze datum aangepast. Vanaf het 3e kwartaal wordt gewerkt aan het afbouwen van de programma-organisatie en het laten landen van werkzaamheden in de reguliere GGD en GHOR-organisatie, dit wordt opgepakt door het Programma Transitie. De komende periode zal een transitie plaatsvinden naar een uitvoeringsorganisatie die gericht is op testen, traceren en vaccineren. Voor de andere onderdelen van de programma-organisatie wordt een plan uitgewerkt om deze te borgen in de afdeling Publieke Gezondheid van de reguliere gemeentelijke organisatie. In 2021 hebben we vooral geleerd dat het coronavirus ons kan blijven verrassen en de komende jaren waarschijnlijk nog onder ons zal zijn, hiervoor is een langetermijnstrategie voor de komende paar jaar nodig. Hier wordt regionaal en landelijk aan gewerkt. 

Kinderen gezond, veilig en kansrijk op laten groeien tot zelfstandige, zelfredzame en participerende burgers 
Hoe doen we dat? Rotterdammers werken in de eerste plaats zelf aan hun gezondheid. De gemeente stimuleert, ondersteunt en beschermt hen waar nodig. Voor de bevordering van de gezondheid en het veilig en kansrijk opgroeien van kinderen en jongeren voert CJG Rijnmond de wettelijke basistaak jeugdgezondheidszorg (JGZ) uit.
Vanwege de coronamaatregelen staan de afspraken over de uitvoering van deze basistaak JGZ onder druk. Deze basistaak richt zich op alle kinderen van 0 tot 18 jaar. Het bereik op de doelgroep 4-18 lag in 2020 door de coronamaatregelen ruim beneden het afgesproken minimum van 95%.  En ook in 2021 zijn de lockdown en sluiting van de VO-schoollocaties belemmerend geweest voor het bereiken van de schoolgaande jeugd. CJG Rijnmond heeft in afstemming met de gemeente prioriteit gelegd bij de doelgroep 0-4 jaar en alle kinderen en hun gezinnen die door CJG worden aangemerkt als aandachtkinderen en risicokinderen (in deze uitsnede zit ook de doelgroep kwetsbare kinderen ikv de coronamaatregelen). Dit betekent dat de meeste consulten 0-4 jaar gewoon doorgaan en de consulten 4-18 plaatsvinden aan de hand van risicosignalen van ouders zelf, scholen en netwerkpartners. We hebben te maken gehad met sluiting van scholen op verschillende momenten. Ook nu de scholen weer open zijn en ook weer wordt ingezet op het bereik van de doelgroep 4-18 jaar via de aanwezigheid van de JGZ op scholen en de reguliere contactmomenten JGZ voor groep 2, groep 7 en VO2, zien we dat het soms nodig is voor het CJG om op een andere manier te werken. Niet op alle scholen is fysieke aanwezigheid mogelijk en niet alle scholen geven in deze situatie prioriteit aan het meewerken aan de vragenlijsten van de JGZ. CJG Rijnmond blijft wel voor alle scholen beschikbaar rondom zorgleerlingen in de vorm van overleg en afstemming of een extra contactmoment. In doelgroep schoolgaande kinderen zijn dus niet alle kinderen in beeld gebracht maar wel de meest kwetsbare.
Ook in 2021 lag de prioriteit bij de doelgroep 0-4 en de kwetsbare kinderen en gezinnen en is het bereik van de leeftijdsgroep 4-18 jaar niet gehaald. CJG Rijnmond werkt aan het in kaart brengen van mogelijkheden om ook de doelgroep 4-18 jaar meer te kunnen bereiken binnen de bestaande omstandigheden en heeft de ambitie het bereik te verbeteren. Een nieuw contactmoment, een tweede contactmoment op het basisonderwijs op de leeftijd van 9 jaar in combinatie met een individueel vaccinatiemoment wordt uitgewerkt door het CJG.

 

CJG
Door de coronamaatregelen heeft het CJG sinds 2020 haar dienstverlening in aangepaste vorm moeten uitvoeren. De nadruk is hierbij komen te liggen op het zoveel mogelijk voldoen aan het Landelijk Professioneel Kader en de wettelijke taken en de doelgroep 0-4 jaar. Ook heeft het CJG zich ingezet voor de kwetsbare kinderen en gezinnen. De dienstverlening is noodgedwongen aangepast aan de omstandigheden en de coronamaatregelen bieden inzicht in voor welke activiteiten fysiek contact nodig is en welke activiteiten (ook) op een andere manier of op een ander moment aangeboden kunnen worden. Deze gewijzigde dienstverlening moet nog nader worden geëvalueerd en de ervaringen en resultaten van de evaluatie zullen meegenomen worden in de verdere ontwikkeling van de dienstverlening. Om het bereik JGZ ondanks corona te kunnen blijven realiseren zijn een aantal prestaties uit het aanvullende pakket opnieuw niet of beperkt worden uitgevoerd in 2021. De focus heeft in 2021 onverminderd gelegen op de contactmomenten en vaccinaties voor de doelgroep 0-4 jaar en de extra consulten voor alle kinderen en hun gezinnen die door CJG worden aangemerkt als aandachts- en risicokinderen én de kinderen en gezinnen waarover risicosignalen zijn van ouders, scholen en netwerkpartners. Voor 2022 heeft de gemeente aandacht gevraagd bij het CJG om de basis voor de doelgroep 0-18 jaar weer op orde te krijgen en zijn afspraken gemaakt aangaande het aanvullende pakket.  Een specifiek aandachtspunt betreft het peuterconsult. Vanwege de coronamaatregelen zijn contactmomenten op 2- en 3-jarige leeftijd samengevoegd tot één peuterconsult rond de leeftijd van 2,5 jaar. Deze samenvoeging wordt niet als een succes gezien, omdat deze leeftijdsperiode belangrijk is voor onder andere toeleiding naar de voorschoolse educatie. De herinvoering van de twee contactmomenten op 2- en 3-jarige leeftijd heeft de aandacht van het CJG voor 2022. 

 

Vaccinatiegraad voor kinderziektes 
De vaccinatiedagen voor de vaccinaties vanaf 9 jaar zijn in 2020 vanwege corona afgezegd en werden in eerste instantie verplaatst naar het najaar. Door het voortduren van de corona maatregelen is ervoor gekozen individuele afspraken te maken om kinderen en jongeren te vaccineren, ook voor de MenACWY-vaccinatie voor 14-jarigen. In het jaar 2021 heeft CJG Rijnmond deze individuele afspraken in eerste instantie voortgezet. Eerste grootschalige vaccinatie momenten hebben intussen tweemaal plaatsgevonden in 2021 omdat dit weer haalbaar bleek en worden ook in 2022 weer grootschalig uitgezet.  Uit de halfjaarrapportage in 2021 blijkt dat de vaccinatiegraad bij de jonge kinderen voor alle vaccinaties rond de 90% ligt. Voor de oudere kinderen lag de vaccinatiegraad rond de 80%, met als uitzondering HPV. Hoewel dit percentage gestegen is ten opzichte van eerdere jaren, heeft de HPV-vaccinatie met 44,9% het laagste bereik. Mogelijk kan dit verklaard worden door de extreem lage vaccinatiegraad bij meisjes met een migratieachtergrond, voornamelijk met een Marokkaanse achtergrond, zoals werd aangetoond in het G4 onderzoek naar de vaccinatiegraad in de grote steden. Als we de cijfers tussen de stad Rotterdam en Amsterdam vergelijken zien we eenzelfde hoogte van de vaccinatiegraad. Gemiddeld was de vaccinatiegraad in Rotterdam 83,6%, iets lager dan het jaar ervoor. Het CJG beoogt door middel van gerichte aandacht voor de doelgroepen die moeilijk worden bereikt, de vaccinatiegraad te verhogen. Zij doen dit door hun professionals verder te trainen, door te werken met een planbelbureau om mensen te herinneren aan hun afspraken en door cultuur-sensitief te werken. Hiermee zetten zij zich niet alleen in voor niet-westerse gezinnen, maar ook voor gezinnen die op basis van hun geloofs- of levensovertuiging twijfels hebben over vaccineren.

 

Waarborgen van de kwaliteit van de kinderopvangvoorzieningen 
Vanwege de coronamaatregelen is de reguliere kinderopvang gesloten geweest in de periode van 16 december 2020 tot 8 februari 2021. Voor BSO’s gold een sluiting tot 19 april 2021 en in de laatste twee weken van 2021. In die periode was er alleen noodopvang voor kinderen van ouders met cruciale functies en kwetsbare kinderen.
Als gevolg van de sluiting en vervolgens de (gedeeltelijke) heropening van de kinderopvang is het door de GGD Rotterdam-Rijnmond in onze opdracht uitgevoerde toezicht aangepast. In de periode dat de kinderopvang gesloten was, is het toezicht, net als tijdens de eerste lockdown, signaalgestuurd en volgens het ‘vinger-aan-de-pols’-principe uitgevoerd, in overeenstemming met de landelijke richtlijnen van de GGD GHOR. Vanaf medio februari resp. tweede helft april 2021 heeft de GGD het reguliere toezicht aangepast hervat.
Om te kunnen voldoen aan de wettelijke eis om jaarlijks alle kinderopvanglocaties te inspecteren, heeft het Algemeen Bestuur van de GGD Rotterdam-Rijnmond besloten om vanaf 1 juli 2021 wel alle nog niet bezochte locaties te laten inspecteren, maar bij het bezoek in principe een beperkte set aan inspectie-items hanteren (dus minder tijd per locatie besteden). Uiteindelijk zijn alle locaties in 2021 door een toezichthouder bezocht.

De coronapandemie is ook van invloed op de beschikbaarheid van personeel in de kinderopvang. Met name in het laatste kwartaal van 2021 is sprake geweest van een nijpend personeelstekort dat mede het gevolg was van uitval van personeel als gevolg van ziekte en quarantainemaatregelen. Daardoor was het voor kinderopvangorganisaties niet altijd mogelijk om aan alle wettelijke kwaliteitseisen te voldoen. Bij het uitvoeren van het toezicht en het bepalen van het eventueel daaropvolgende handhavingstraject wordt met deze omstandigheden rekening gehouden.

In Rotterdam is in het najaar van 2021 een Denktank ingesteld waarin kinderopvangorganisaties met gemeente en GGD alledaagse en minder alledaagse oplossingen voor de personeelsproblematiek hebben verkend. Een deel van de mogelijke oplossingen van de Denktank, gericht op een tijdelijke versoepeling van wet- en regelgeving, sloot aan bij de landelijke ‘coulanceregeling’ die in november 2021 door het ministerie van SZW is afgekondigd voor de periode van een half jaar.

De gemeente bewaakt en bevordert de gezondheid van haar bewoners en grijpt, indien nodig, in om de gezondheid te beschermen.

Rotterdammers werken in de eerste plaats zelf aan hun gezondheid. De gemeente stimuleert, ondersteunt en beschermt hen waar nodig. Dit doet de gemeente samen met tal van partners. Onder dit taakveld vallen de taken van de GGD op het gebied van gezondheidsbescherming, de jeugdgezondheidszorg van de Centra Jeugd en Gezin, en de gemeentelijke gezondheidspreventie.

Het taakveld omvat de taken waarvoor de gemeente verantwoordelijk is met betrekking tot de uitvoering van de wettelijke taken op het gebied van gezondheidsbescherming, de jeugdgezondheidszorg en de gezondheidsbevordering.