Fixatie gemeentefonds 2020 en 2021
Als onderdeel van het compensatiepakket coronamaatregelen van medio 2020 zijn de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de fondsbeheerders van het gemeentefonds (ministeries van BZK en Financiën) overeengekomen de accressen van het gemeentefonds voor de jaren 2020 en 2021 te fixeren op de stand van de meicirculaire gemeentefonds 2020. Voor deze jaren wordt dat dus ook de afrekening tenzij zich grote afwijkingen voordoen. Schommelingen doen zich nog wel voor door veranderingen van waarden van maatstaven én daadwerkelijke declaraties van gemeenten op het BTW-compensatiefonds.
Compensatie Coronakosten
Om te voorkomen dat gemeenten door de coronacrisis in financiële problemen komen heeft het kabinet in overleg met de medeoverheden (w.o. VNG) tot een aantal compensatiepakketten besloten. In de tweede herziening is voor coronacompensatie € 59,9 mln opgenomen. In de jaarrekening is dit bedrag door een dwingende uitspraak van de commissie BBV op 26 januari 2021 bijgesteld naar € 52,9 mln. Nadere informatie hierover is opgenomen bij de toelichting overzicht afwijkingen. In de decembercirculaire is aanvullend € 7,5 mln coronacompensatie beschikbaar gesteld, waarmee de totale coronacompensatie in het gemeentefonds voor 2020 € 60,4 mln bedraagt.
Herziening gemeentefonds
In 2018 zijn de fondsbeheerders van het gemeentefonds (de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de staatssecretaris van Financiën) gestart met een complete herijking van het gemeentefonds. De fondsbeheerders beogen hiermee een nieuwe, geactualiseerde en verbeterde verdeling van het gemeentefonds. Dit onderzoek richt zich uitsluitend op een nieuwe verdeling, en niet op de vraag of de beschikbare middelen voldoende zijn.
Het doel van de fondsbeheerders was om de herijking vóór de zomer van 2020 af te ronden en per 2021 in te voeren. Om verschillende redenen is vertraging opgelopen. Meest recente aanleiding voor uitstel was de – door gemeenten breed ondersteunde – eis van de VNG om alleen over de herverdeling te besluiten indien er ook extra middelen aan het gemeentefonds worden toegevoegd. Al vóór het aftreden van het kabinet is daarom door de fondsbeheerders besloten de definitieve besluitvorming over de nieuwe verdeling aan een nieuw kabinet te laten.
De extra tijd die hiermee ontstaat benutten de fondsbeheerders om de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) om advies te vragen voordat het voorstel voor consultatie aan de VNG wordt aangeboden. Deze adviesaanvraag is tegelijk met de kamerbrief gepubliceerd (2 februari 2021). Onderdeel van de adviesaanvraag is een overzicht van de voorlopige herverdeeleffecten.
Op het moment dat de Raad voor Openbaar Bestuur (ROB) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) hun advies hebben gepubliceerd en het ministerie van BZK de consequenties van de herijking heeft doorgerekend naar actuele begrotingscijfers wordt een actuele inschatting van de financiële effecten voor de Voorjaarsnota 2021 worden gemaakt.
Nadat de ROB advies heeft uitgebracht wordt het (aangepaste) voorstel – vermoedelijk de tweede helft maart – ter consultatie aan de VNG voorgelegd. De uitkomsten hiervan zijn onderdeel van de formatie van een nieuw kabinet – samen met de uitdrukkelijke wens van gemeenten voor voldoende middelen voor de uitvoering van onze taken, en meer specifiek de bestaande tekorten in het sociaal domein weg te nemen. Indien een nieuw kabinet besluit tot invoering over te gaan, wordt de nieuwe verdeling per 1 januari 2023 van kracht.
| Overzicht van baten en lasten Algemene uitkeringen en overige uitkeringen gemeentefonds | Oorspr. Begroting 2020 | Bijgestelde Begroting 2020 | Realisatie 2020 | Afwijking | |
|---|---|---|---|---|---|
| Baten exclusief reserves | 1.782.611 | 1.835.656 | 1.837.486 | 1.829 |
|
| Bijdragen rijk en medeoverheden | 1.782.611 | 1.835.656 | 1.837.486 | 1.829 | |
| Lasten exclusief reserves | 7 | 7 | 6 | -1 |
|
| Programmalasten | 7 | 7 | 6 | -1 | |
| Inkopen en uitbestede werkzaamheden | 7 | 7 | 6 | -1 | |
| Overige programmalasten | 0 | 0 | 0 | 0 | |
| Subsidies en inkomensoverdrachten | 0 | 0 | 0 | 0 | |
| Saldo voor vpb en reserveringen | 1.782.604 | 1.835.649 | 1.837.479 | 1.830 | |
| Saldo voor reserveringen | 1.782.604 | 1.835.649 | 1.837.479 | 1.830 | |
| Saldo | 1.782.604 | 1.835.649 | 1.837.479 | 1.830 |
1. Decembercirculaire Gemeentefonds
De afwijking van de begroting 2020 ‘gemeentefonds’ bedraagt ca. € 1,8 mln. Dit is € 7 mln lager dan verwacht omdat Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties (BZK) halverwege 2020 had aangegeven gederfde baten voor logiesbelasting en parkeerbelasting middels de decembercirculaire 2020 uit te keren. Dit was de basis voor
het opnemen van € 7 mln in de tweede herziening 2020 als onderdeel van het tweede compensatiepakket corona.
De commissie BBV heeft op 26 januari 2021 een uitspraak gedaan over de verwerking van het aanvullende corona compensatiepakket 2020. Gemeenten dienen het financiële effect van het aanvullende compensatiepakket als opbrengst verwerken in de jaarrekening 2021, alhoewel de lasten en/of gederfde baten in de jaarrekening 2020 zijn opgenomen.
De exacte verdeling en daarmee het bedrag per gemeente is nog niet bekend omdat bijvoorbeeld voor het bepalen van de definitieve compensatie van de inkomstenderving over 2020 de afspraak geldt dat dit in 2021 gebeurt op basis van de vastgestelde jaarrekeningcijfers 2020. Het gaat om de volgende compensatiemaatregelen: inkomstenderving na 1 juni, extra beschikbaar voor inkomstenderving en afvalinzameling. Uitgangspunt van Rijk is reële compensatie. Voor logiesbelasting en parkeerleges is voor 2020 € 7 mln als compensatie berekend, voor afvalinzameling € 3 mln. Deze € 10 mln nog te ontvangen compensatie 2020 is input voor de Voorjaarnota 2021.
In de decembercirculaire 2020 is ca. € 7,9 mln toegekend als -aanvullende- (taak)uitkeringen. Zonder deze aanvullingen en de nog niet gerealiseerde baat van 7 mln bedraagt de afwijking ten opzichte van de 10- maandsbrief ca. € 900. De € 900 is het gevolg van het actualiseren van waarden van maatstaven en een herziening van de uitkeringsfactoren voor de jaren 2018 tot en met 2020.
2. Diverse afwijkingen
De afwijking betreft overige materiële kosten waarvan de realisatie lager is dan geraamd.
Wet- en regelgeving
Tot het taakveld Algemene uitkeringen en overige uitkeringen gemeentefonds behoren de uitkeringen uit het gemeentefonds. Het gemeentefonds is de grootste inkomstenbron voor gemeenten. De ontwikkeling van het gemeentefonds bepaalt in belangrijke mate onze financiële ruimte. Gemeenten kunnen zelfstandig beleid voeren met het geld dat het Rijk beschikbaar stelt uit het gemeentefonds. Gemeenten moeten echter wel de hen wettelijk opgedragen taken bekostigen met het geld dat zij uit het gemeentefonds ontvangen. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om de uitvoering van de Jeugdzorg en het verstrekken van bijstandsuitkeringen.
Drie keer per jaar informeert het Rijk de gemeenten met een circulaire over het gemeentefonds: