Kaders & beleid

Wettelijk kader - BBV

Op grond van het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten (BBV) is het college van burgemeester en wethouders verplicht om de gemeenteraad inzicht te geven in de relaties met rechtspersonen. Dit biedt de gemeenteraad de mogelijkheid om haar toezichthoudende rol te vervullen. Gemeentelijke deelname aan rechtspersonen is een manier om het publiek belang te dienen of een bepaalde publieke taak uit te voeren.

Als de gemeente zowel een bestuurlijk als een financieel belang heeft bij een bepaalde privaatrechtelijke of publiekrechtelijke rechtspersoon, dan is sprake van een ‘verbonden partij’. Daarnaast kan ook het college van B en W besluiten een publiek of privaatrechtelijke organisatie als verbonden partij aan te merken. Bij privaatrechtelijke personen gaat het om deelnemingen, zoals een vennootschap, en bij publiekrechtelijke personen gaat het bijvoorbeeld om gemeenschappelijke regelingen.

Het BBV (in artikel 1, lid 1c en 1d) specificeert de begrippen bestuurlijk en financieel belang als volgt:

• bestuurlijk belang: zeggenschap door vertegenwoordiging van de gemeente in het bestuur van een organisatie, bijvoorbeeld in directie, Algemeen Bestuur, Dagelijks Bestuur of Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Het kan ook gaan om zeggenschap in de vorm van stemrecht;
• financieel belang: bij het financiële belang van de gemeente gaat het meestal om een gestort aandelenkapitaal, bijdragen aan bijvoorbeeld een fonds, verstrekte leningen of verleende garanties. De gemeente loopt financieel risico als ze zo’n beschikbaar gesteld bedrag niet terugkrijgt, bijvoorbeeld als de verbonden partij failliet gaat en daardoor niet aan haar verplichtingen kan voldoen. Als het financieel belang uitsluitend bestaat uit een subsidierelatie, dan is die rechtspersoon geen verbonden partij, maar een gesubsidieerde instelling.

De gemeente Rotterdam kende per 31 december 2019  in totaal 42 verbonden partijen. Het gaat hierbij om 29 deelnemingen, 2 stichtingen, 1 vereniging (allemaal privaatrechtelijke rechtspersonen) en 10 gemeenschappelijke regelingen (publiekrechtelijke rechtspersonen). In acht deelnemingen wil de gemeente haar aandeelhouderschap beëindigen (zie Te beëindigen vennootschappen).

Voor de jaarrekening 2019 is de paragraaf Verbonden Partijen opgebouwd naar type verbonden partij of rechtspersoon:

1. Kaders en beleid; geeft inzicht in de definiëring van verbonden partijen, de kaders vanuit het BBV en de beleidsuitgangspunten ten aanzien van verbonden partijen;
2. vennootschappen: overzicht van de nieuwe, te continueren en te beëindigen vennootschappen;
3. stichtingen: overzicht van de nieuwe, te continueren en te beëindigen stichtingen;
4. verenigingen: overzicht van de nieuwe, te continueren en te beëindigen vennootschappen;
5. gemeenschappelijke regelingen: overzicht van de nieuwe, te continueren en te beëindigen vennootschappen.

Het BBV als kader voor de paragraaf

Voor het opstellen van de paragraaf hanteert de gemeente het BBV als kader voor de te presenteren informatie over de verbonden partijen. Conform artikel 15 van het BBV is de gemeente verplicht inzage te bieden in:

1. de visie op en de beleidsvoornemens omtrent verbonden partijen;
2. de lijst van verbonden partijen, die wordt onderverdeeld in:
   • gemeenschappelijke regelingen;
   • vennootschappen en coöperaties;
   • stichtingen en verenigingen
   • overige verbonden partijen;.

In de lijst van verbonden partijen wordt tenminste de volgende informatie opgenomen:

1. de wijze waarop de gemeente een belang heeft in de verbonden partij en het publiek belang dat ermee gediend wordt;
2. het (financieel) belang dat de gemeente in de verbonden partij heeft aan het begin en de omvang aan het einde van het begrotingsjaar;
3. de omvang van het eigen vermogen en het vreemd vermogen van de verbonden partij aan het begin en aan het einde van het begrotingsjaar;
4. de omvang van het financiële resultaat van de verbonden partij in het begrotingsjaar;
5. de eventuele risico’s, van de verbonden partij voor de financiële positie van de provincie onderscheidenlijk gemeente.

Beleidsuitgangspunten en kaders

Beleidsuitgangspunten

De algemene beleidsdoelstelling van verbonden partijen is de behartiging van het publiek belang door een organisatie met een private of publieke rechtsvorm. De gemeente verbindt zich daaraan door bijvoorbeeld kapitaal te storten of zeggenschap te krijgen. Bij verbonden partijen gelden de volgende voorwaarden:

- de financiële en beleidsmatige risico’s die de gemeente loopt, staan in redelijke verhouding tot het publiek belang;
- de deelneming is het efficiëntste en effectiefste instrument om het beoogde beleidsdoel te bereiken;
- het publiek belang en het toezicht daarop is niet al op een andere manier volledig geborgd.

 

Kaders

Deze voorwaarden zijn afgeleid van bepalingen in het gemeentelijke Beleidskader Verbonden Partijen. Overigens is het beleidskader herijkt. Dit nieuwe beleidskader is aan de gemeenteraad ter vaststelling aangeboden. Samen met het Burgerlijk Wetboek Boek 2 en de Code Corporate Governance biedt dit beleidskader de belangrijkste richtlijnen voor het beleid ten aanzien van verbonden partijen. De uitvoering van de algemene beleidsdoelstelling is onder te verdelen in:

• de gemeentelijke deelname in nieuwe verbonden partijen;
• het beheer en de evaluatie van gemeentelijke deelname in bestaande verbonden partijen;
• de wijziging en beëindiging van gemeentelijke deelname in bestaande verbonden partijen.

Concreet betekent dit dat de gemeente Rotterdam door vertegenwoordiging als aandeelhouder of bestuurder bij een verbonden partij het beheer uitvoert o.a. door toetsing, control, risicoanalyses en advisering. Enkele voorbeelden daarvan zijn het goedkeuren van investeringen, het benoemen van bestuurders, het vaststellen van de strategie of de wijze van financiering van een verbonden partij. Daarnaast informeert en adviseert de gemeentelijke organisatie het college van B en W en de gemeenteraad bij een voornemen een gemeentelijk onderdeel te verzelfstandigen of een verbintenis met een nieuwe verbonden partij aan te gaan. Eenzelfde rol vervult de gemeentelijke organisatie bij uittreding en beëindiging van de gemeentelijke deelname of het liquideren van bestaande verbonden partijen.

 

Koppeling met Coalitieakkoord Rotterdam 2018-2022: Nieuwe energie voor Rotterdam

In het Coalitieakkoord staan de plannen van het college van B en W om de uitdagingen die Rotterdam kent  het hoofd te bieden en van Rotterdam een nog betere stad te maken. Ook de gemeentelijke verbonden partijen spelen hierbij een rol. Zoals reeds in de begroting 2020 is aangegeven is het Havenbedrijf een belangrijke partner voor de gemeente in de energietransitie. Daaronder valt een schonere lucht, onder meer door CO2-reductie en het benutten van de economische kansen die de energietransitie biedt. Ook ziet het college van B en W een rol voor het Havenbedrijf weggelegd bij het Rotterdams Leer-Werkakkoord om zorg te dragen dat meer burgers naar werk worden begeleid. Verder is in het Coalitieakkoord ook de verkoop van de Eneco aandelen vermeld. Bij het opstellen van deze jaarrekening is de transactie net afgerond. In deze fase werkt de gemeente een voorstel uit op welke manier in de wegvallende dividendbaten kan worden voorzien. Daarnaast kijkt de gemeente op welke wijze(n) de opbrengst verder kan worden ingezet voor de stad.

 

Belangrijkste ontwikkelingen en verantwoording

De beleidsvoornemens voor de verbonden partijen (vennootschappen, gemeenschappelijke regelingen, verenigingen en stichtingen) worden opgenomen in de paragraaf Verbonden Partijen van de begroting. Aan het einde van het boekjaar legt het college vervolgens verantwoording af over de belangrijkste ontwikkelingen en resultaten in deze paragraaf. Daarnaast wordt jaarlijks door het college het Beheerverslag Deelnemingen aan de gemeenteraad aangeboden. Doel van het Beheerverslag is om de gemeenteraad van Rotterdam grondiger te informeren over de ontwikkelingen binnen deelnemingenportefeuille en de individuele deelnemingen, gelet op de grote publieke en financiële belangen die zijn gemoeid met deze deelnemingen. Daarnaast zijn met betrekking tot de verbonden partijen met het oog op 2020 en verdere jaren enkele belangrijke ontwikkelingen te benoemen van de meest omvangrijke deelnemingen (bij de betreffende verbonden partij is het onderwerp nader toegelicht):

 

1. Havenbedrijf

Omdat Rotterdam relatief veel lading heeft in niet groeiende markten (kolen,ertsen, stookolie) staat het marktaandeel onder druk. Havenbedrijf Rotterdam (HbR) werkt daarom continue aan het ontwikkelen van de haven om de efficiëntie en betrouwbaarheid van de Rotterdamse haven te vergroten. HbR zet daarbij onder meer in op vergaande digitalisering. Daarnaast zal de onderneming zich de komende jaren inspannen om bij te dragen aan het terugdringen van de CO2-uitstoot en het versnellen van de verduurzaming. HbR participeert daarom ook in initiatieven, zoals Waste2Chemicals en Porthos (CO2-afvang en –opslag), en zal onder voorwaarden risicodragend investeren in transitieprojecten. Bovenstaande ambities zullen ook in de nieuwe ondernemingsstrategie 2020-2024 terug te vinden zijn, die begin 2020 zal worden vastgesteld.

 

2. Eneco

Nadat een meerderheid van de aandeelhouders het principebesluit hebben genomen om de aandelen te verkopen, zijn Eneco Groep N.V. (hierna Eneco) en de aandeelhouders - ondersteund door de adviseurs - gestart met het transactieproces met als doel het vinden van een geschikte nieuwe eigenaar voor Eneco. Eind 2019 is de veilingverkoop afgerond en is met het consortium van Mitsubishi Corporation en Chubu Electric Power als winnende bieder overeenstemming bereikt voor de aankoop van de door 44 gemeenten gehouden aandelen. De koopsom bedraagt circa € 4,1 mld, waarvan circa € 1,3 mld. voor de gemeente Rotterdam is bestemd. In 2020 hebben alle 44 gemeenten ingestemd met de verkoop waardoor de verkoop in het eerste kwartaal van 2020 wordt afgerond nadat ook alle regulatoire goedkeuringen zijn verkregen.

De gemeentelijke organisatie werkt momenteel een voorstel uit op welke wijze de opbrengst op een verantwoorde wijze kan worden ingezet. Dit voorstel zal in het voorjaar aan de gemeenteraad worden aangeboden. In de paragraaf Verbonden Partijen is een nadere toelichting gegeven op de resultaten en ontwikkelingen bij Eneco in 2019.

3. RET

Vanaf september 2019 rijdt de RET op de Hoekse lijn. 2020 is het eerste volledige jaar van deze nieuwe metroverbinding naar Hoek van Holland. De reizigersaantallen in de laatste maanden van 2019 waren boven verwachting goed. RET hoopt deze lijn door te zetten in 2020. Verder zijn er eind 2019 nieuwe elektrische bussen (55 stuks) in gebruik genomen, evenals 40 nieuwe dieselbussen. In 2020 gaat RET verder met het verduurzamen van de vloot. Nieuwe hybride bussen (103 stuks) vervangen oude diesel bussen. RET werkt verder continue aan het verbeteren van de reizigerservaring door in te zetten op tevreden reizigers en het vergroten van de veiligheid. Samen met MRDH en de gemeente Rotterdam wordt gewerkt aan de doortrekking van de Hoekse lijn naar het Strand en aan de frequentieverhoging van RandstadRail.

 

4. Stedin

Een belangrijke ontwikkeling bij Stedin is dat zij te maken hebben met een groei van de investeringen in de energietransitie. Meer zonnepanelen, laadpalen voor elektrische auto’s en windparken betekent dat ons elektriciteitsnet uitgebreid moet worden om duurzaam opgewerkte stroom te kunnen leveren aan burgers en bedrijven. In vergelijking met eerdere jaren betekent dit dat Stedin niet alleen onderhoud- en vervangingsinvesteringen pleegt, maar ook aanzienlijk investeert in de uitbreiding van haar netinfrastructuur. Die investeringen bedragen circa € 700 mln per jaar. Deze investeringen moeten echter ook worden gefinancierd. In de komende periode zal Stedin met haar aandeelhouders, maar ook door gesprekken met andere netbeheerders en het Rijk een plan uitwerken op welke wijze de investeringen in de energietransitie zo optimaal mogelijk gefinancierd kunnen worden. Hierover wordt de Rotterdamse gemeenteraad eveneens geïnformeerd.

 

5. Evides

In 2020 richting Evides zicht op een zestal pijlers waaronder het blijven realiseren van uitstekende drinkwaterkwaliteit, een groeiend klantenaantal voor industriewater en het beter verbinden van samenwerkingsverbanden met andere (waterketen)partners. Verder zullen de tarieven die klanten betalen voor het vastrecht en verbruik van drinkwater ook in 2020 gelijk blijven.

Naar verwachting zal er in 2020 € 130 mln aan investeringen gedaan worden voor een toekomstbestendige
bedrijfsvoering. Dit betreft onder meer investeringen in het kader van waterkwaliteit, de leveringszekerheid en de verdere optimalisering van het leidingnetwerk. Naar verwachting zullen investeringsuitgaven structureel hoger zijn vanwege een versobering van verlegregelingen en intensivering van de samenwerking met overige netbeheerders. Bovendien is een stijging van de kosten voor aannemers zichtbaar.

 

6. Warmtebedrijf

Begin vorig jaar is de uitvoering van het project Leiding over Oost (levering (haven)warmte in Leiden aan Vattenfall door het Warmtebedrijf) vast gelopen. Gevolg is dat het Warmtebedrijf en haar aandeelhouders zich opnieuw over de toekomst van de onderneming moeten buigen. Hierbij worden meerdere scenario’s in overwegingen genomen. De uitkomst van deze afweging zal in belangrijke mate de werkzaamheden van het Warmtebedrijf bepalen. Ook bepaalt het scenario hoeveel financiering nodig is. De Rotterdamse gemeenteraad wordt bij de scenariokeuze betrokken. Naar verwachting zal dit voor het zomerreces ter besluitvorming bij de gemeenteraad voorliggen. 

Beleidskaders, beleidsmonitoren en wet- en regelgeving

Burgerlijk Wetboek Boek 2 (rechtspersonen)

Besluit begroting en verantwoording (BBV)

Code Corporate Governance

Beleidskader Verbonden Partijen

Beheerverslag Deelnemingen 2017-2018

Beheerverslag Deelnemingen 2016-2017

Beheerverslag Deelnemingen 2015-2016

Beheerverslag Deelnemingen 2014

Vennootschappen

Vennootschappen kennen verschillende vormen: een besloten, naamloze of commanditaire vennootschap. Als de gemeente aandelen in een vennootschap heeft, neemt de gemeente op die manier deel in het aandelenkapitaal. Een dergelijk financieel belang met een derde rechtspersoon is pas een verbonden partij als de gemeente tevens een bestuurlijk belang heeft. Dit kan door een vertegenwoordiging in het bestuur of de Algemene Vergadering van Aandeelhouders, het hebben van stemrecht en zo meer. In de paragraaf zijn tabellen opgenomen die inzicht bieden in de:

• Te continueren gemeentelijke deelname in vennootschappen;
• Gemeentelijke deelname in nieuw op te richten vennootschappen of nieuwe deelname in bestaande vennootschappen;
• Te beëindigen gemeentelijke deelname in vennootschappen.

 

Elke tabel biedt per vennootschap inzicht in de naam, de vestigingsplaats en in de publieke, bestuurlijke en financiële belangen. Conform artikel 15 van het BBV biedt de tabel daarnaast inzicht in de ontwikkeling van de boekwaarden, het eigen en vreemd vermogen en het netto resultaat.

Te continueren gemeentelijke deelname in vennootschappen

De gemeente was in 2019 aandeelhouder in 30 vennootschappen en wenst haar deelname in 21 vennootschappen te continueren en in negen vennootschappen te beëindigen (zie de paragraaf over de te beëindigen vennootschappen).

De vennootschappen Bank Nederlandse Gemeenten Bank NV (BNG Bank), Eneco Groep NV, Gemeentelijk Bezit Evides BV, Havenbedrijf Rotterdam NV, Stedin Groep NV, Royal Schiphol Group NV Multidiensten Rotterdam BV en SSC Flex BV keren als verbonden partijen bij een positief nettoresultaat een deel van de winst als dividend uit aan de gemeente als aandeelhouder. Dat deel hangt af van de pay-outratio: de procentueel aan aandeelhouders uitgekeerde winst. De dividendopbrengst was in 2019 ongeveer €146,1 mln en hoger dan in 2018 onder andere door eenmalige dividenduitkeringen van de RET en het Sportbedrijf Rotterdam.

 

Gemeentelijke deelname in nieuw op te richten vennootschappen of een nieuwe gemeentelijke deelname in bestaande vennootschappen

Er zijn geen plannen om vanuit de gemeente deel te nemen in een reeds bestaande vennootschap. In 2019 heeft de gemeente geparticipeerd in twee nieuwe verbonden partijen. Dit gaat om Guide+ BV en Stadion Feijenoord NV.

Guide+ BV zal in 2020 worden beëindigd omdat niet aan de gemeentelijke voorwaarden is voldaan en één van de andere aandeelhouders zich heeft teruggetrokken.

De deelname in Stadion Feijenoord NV is het resultaat van de omzetting van een lening (die de gemeente in 1994 had verstrekt) naar aandelen.

De gemeente heeft zich wel gecommitteerd aan de deelname in het kapitaal van de nieuw op te richten besloten vennootschap: de commanditaire vennootschap: ICOS Capital Fund III. ICOS III is onderdeel van ICOS Capital. Dit derde fonds richt zich in samenwerking met de bedrijven Nouryon, Bühler en Cosun op sterke innovatieve proposities in de begin- en opschalingsfase van nieuwe ondernemingen in de sectoren Agro-Food en Chemical. De twee hoofdthema's van het fonds zijn duurzaamheid en digitalisering.

Verder is door de gemeente een position paper opgesteld inzake Feyenoord City (gebiedsontwikkeling en bouw van een nieuw stadion). Hierin is vermeld dat indien aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan de gemeente Rotterdam ook aandelenkapitaal stort (equity oftewel eigen vermogen).

 

Te beëindigen gemeentelijke deelname in vennootschappen

De gemeente heeft besloten om de deelname in negen vennootschappen te beëindigen door als aandeelhouder uit te treden, de verbonden partij te verkopen of te liquideren. Dat zijn: Beurs Rotterdam N.V., Commandiet Rotterdam B.V.,  Eneco Groep N.V., Gemeentewerken N.V., Guideplus, ROM-D Beheer N.V., ROM-D Kil III C.V., Tower Hotel Rotterdam B.V. en tot slot de WOM Vastgoed B.V.

Stichtingen

Een verbonden partij kan een stichting zijn. Stichtingen zijn enkel een verbonden partij wanneer de gemeente een bestuurlijk en financieel belang heeft of het college van B en W daartoe expliciet besloten heeft. Dit geldt alleen als er geen sprake is van een subsidierelatie. Als de gemeente een stichting in overwegende mate subsidie geeft, valt die stichting onder ‘gesubsidieerde instellingen’ en is het geen verbonden partij. De Bibliotheek Rotterdam en de in 2019 opgerichte stichting Natuur- en Milieueducatie zijn de enige twee stichtingen die door het college als een verbonden partij zijn aangemerkt.

Gemeentelijke deelname in nieuw op te richten stichtingen of nieuwe gemeentelijke deelname in bestaande stichtingen

Geen.

 

Te beëindigen gemeentelijke deelname in stichtingen

Geen.

Verenigingen

Ook een coöperatieve vereniging kan een verbonden partij zijn. Een coöperatieve vereniging heeft als doel in bepaalde materiële behoeften van de leden te voorzien. In tegenstelling tot een gewone vereniging kan een coöperatieve vereniging de aansprakelijkheid van de leden beperken of helemaal uitsluiten. Bij de volgende commanditaire vereniging zijn de leden uitgesloten van aansprakelijkheid (UA).

Te continueren gemeentelijke deelname in verenigingen

De gemeente continueert haar deelname in de vereniging Wigo4it. Wigo4it is een coöperatie die in dienst van én samen met de 4 grote gemeenten (Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag, ook wel de G4)  integrale ICT- oplossingen ontwikkelt voor het aanvragen en verstrekken van uitkeringen, het begeleiden van mensen naar werk en het aanvragen en verstrekken van zorg.

Gemeentelijke deelname in nieuw op te richten verenigingen of nieuwe gemeentelijke deelname in bestaande verenigingen

Geen.

Te beëindigen gemeentelijke deelname in verenigingen

Geen.

Gemeenschappelijke regelingen

De Wet gemeenschappelijke regelingen (WGR) biedt overheden de mogelijkheid een deel van hun bestuurstaken te verplaatsen naar een openbaar lichaam. Een openbaar lichaam is de meest gebruikte vorm van publiekrechtelijke samenwerking tussen overheden en wordt ook wel ‘verlengd lokaal bestuur’ genoemd. Gemeenten kunnen dan een openbaar lichaam instellen. Zo’n openbaar lichaam is een rechtspersoon en kent drie organen: een algemeen bestuur, een dagelijks bestuur en een voorzitter. Dit hoofdstuk gaat alleen in op de gemeenschappelijke regelingen die een ‘verbonden partij’ zijn. Daaronder vallen niet de zogeheten lichte regelingen, omdat in deze regelingen geen sprake is van een bestuurlijk onderdeel.

Te continueren gemeentelijke deelname in gemeenschappelijke regelingen

De gemeente heeft in 2019 haar deelname in tien gemeenschappelijke regelingen gecontinueerd. Dit zijn: Metropoolregio Rotterdam - Den Haag, GGD Rotterdam-Rijnmond, Grondbank RZG Zuidplas, DCMR, Jeugdhulp Rijnmond, Nieuw Reijerwaard, Openbaar Lichaam Gezamenlijke Brandweer, Openbaar lichaam Veiligheidsregio Rotterdam Rijnmond, Schadevergoedingsschap HSL-Zuid, A16 en A4 en het Recreatieschap Rottemeren.

 

Gemeentelijke deelname in nieuw op te richten gemeenschappelijke regelingen of nieuwe gemeentelijk deelname in bestaande gemeenschappelijke regelingen

De gemeente is in 2019 geen nieuwe gemeenschappelijke regelingen aangegaan.

 

Te beëindigen deelname in gemeenschappelijke regelingen

De gemeente is niet van plan om haar deelname in een van de negen gemeenschappelijke regelingen te beëindigen. In de begroting 2020 is gemeld dat de gemeente uittreedt als lid van de gemeenschappelijke regelingen (recreatieschappen): Midden Delfland, Koepelschap Buitenstedelijk Groen, Voorne Putten Rozenburg en IJsselmonde. Het recreatieschap Midden Delfland en het Koepelschap Buitenstedelijk Groen zijn recentelijk definitief opgeheven.

Voor het recreatieschap Voorne-Putten Rozenburg geldt dat Rotterdam tot en met 2022 een vergoeding van € 150 per jaar betaalt voor haar uittreding uit het recreatieschap. De gemeente Rotterdam heeft het beheer van de Landtong Rozenburg overgenomen van het recreatieschap. De naam van het recreatieschap is omgezet naar Voorne-Putten, mede als gevolg van uittreding Rotterdam en de overname van het beheer van de Landtong Rozenburg.

Het recreatieschap IJsselmonde blijft bestaan als gemeenschappelijke regeling met vijf deelnemers: zijnde de gemeenten Barendrecht, Albrandswaard, Hendrik Ido Ambacht, Ridderkerk en Zwijndrecht. De gemeente Rotterdam betaalt tot en met 2025 een jaarlijkse vergoeding van € 854 per jaar als gevolg van het feit dat zij is uitgetreden.